Chuyện về hai người (Truyện ngắn)

 Chuyện về hai người

(Truyện ngắn)

Hôm nay tôi đăng lại cái truyện ngắn đầu tay này để bạn đọc rõ hơn câu chuyện về cái chết của một viện nghiên cứu, Viện Công nghiệp dược của chúng tôi. Tôi viết nó khi mới hai mấy tuổi, còn chưa vợ con, giờ đọc lại thấy ngạc nhiên về cái giọng cứ như một ông cụ non của chính mình, đã 41 năm trôi qua mà chuyện vẫn còn nóng hổi tính thời sự.

Câu chuyện là có thật nhưng để thành văn phải hư cấu, phải thêm thắt, xây dựng nhân vật cho ấn tượng, phải cấu tứ hoá, thành ra “tôi” trong truyện vừa là chính tôi (tác giả) mà cũng không phải là tôi, các nhân vật khác như “ông viện trưởng” cũng vậy. Nguyên mẫu là bác Đoàn Hữu Sử, ở cùng khu tập thể với tôi, nhưng ở căn hộ to nhất, đẹp nhất, sát vách nhà anh Thái Thăng Long. Chuyện là thật nhưng suy nghĩ, lời nói của bác viện trưởng thì tôi phải sáng tác ra. Vì vậy phải đặt tên khác. Viết truyện thực ra ý tôi chỉ muốn sáng tác, phấn đấu trong nghề văn hơn là chuyện muốn nói xấu ai, nhưng tiếc là sự thật thì luôn mất lòng, đành phải vậy thôi!

Truyện này tôi viết đến nay đã 41 năm mà cứ như mới hôm qua. Viết xong gởi báo, tôi không ngờ nó được đăng ngay trên Văn nghệ TP HCM, rồi còn được đọc cùng lúc trên Đài TPHCM và Đài Tiếng nói VN. Rồi sau đó nó cũng dần được đăng trên báo Người Hà Nội (như báo Văn nghệ Hà Nội), rồi Văn nghệ (HNV VN). Đến khi Nhà thơ Anh Thơ muốn giới thiệu tôi với chú Chế Lan Viên, cô bảo ông này kiêu lắm, cháu phải đi vòng qua bà Thường (Nhà Văn Vũ Thị Thường, vợ CLV), cháu mang cái truyện ngắn mới đăng đưa cho bà ấy đọc. Tôi đến nhà CLV khá xa, gần Bà Quẹo, gặp cô Thường. Sau khi đọc xong thư của cô Anh Thơ, cô Thường hỏi:

-Làm nghề gì?

-Cháu làm nghiên cứu ở một viện dược.

-Thế thì tốt quá rồi, văn với veo làm cái gì, các con tôi, tôi cho đi học y hết. Thôi được rồi đưa cái truyện đây tôi xem thử - Nói rồi bà đi lấy cái bút chì dắt vào tai, nói tiếp: - Có gì tôi sửa ngay nhá.

Rồi bà đọc, thú vị là bà bị cuốn vào câu chuyện, không sửa gì hết. Xong, bà bảo: “Viết được đấy!”.

Vũ Thị Thường là bậc lão luyện về truyện ngắn, không dễ để bà nói như vậy, từ có ý cản tôi đi theo “văn veo”, bà lại ủng hộ tôi, sau đó một thời gian bà còn tặng tôi sách của bà và cuốn “Sổ tay truyện ngắn”, một cuốn sách dạy viết văn. Bây giờ ngẫm lại, mọi chuyện đến với cuộc đời tôi như có một sự xếp đặt huyền bí, văn chương đến với tôi như một sứ mệnh thì không thể diễn ra khác được.

20-2-2024

ĐÔNG LA

Năm 1981, khi chúng tôi vừa bảo vệ xong luận văn tốt nghiệp, có một bà phó tiến sĩ sang trường tuyển người để thành lập một phòng nghiên cứu của một viện dược.

Bà khoảng 45 tuổi, người tầm thước, mặt rất “tây”, nói chung là còn đẹp tuy đã đậm người. Bà chọn được bảy đứa, năm trai, hai gái, tất nhiên là có tôi, vì nếu không sẽ không có chuyện này. Chọn được chúng tôi, bà mừng lắm. Mãi về sau, khi đã tan đàn xẻ nghé, bà vẫn còn tự hào về đội tuyển của bà: “Chưa bao giờ tôi thấy lại có một ê-kíp tuyệt vời như thế!”

Về viện, ban đầu chúng tôi như sống trong mơ. Tuy cùng lớp, cùng lứa có ganh tỵ, kèn cựa nhau, nhưng rất vui. Tuần liên hoan phòng một lần. Chúng tôi còn tuồn một ít trí tuệ về làm thêm, “cải thiện kinh tế”, ở khu tập thể, làm nước thuốc nhuộm vàng cả khoảng sân rộng. Điệu này chả mấy mà chúng tôi vừa có tiền, vừa có chuyên môn nghề nghiệp phát triển, rồi có khi lại nên công danh sự nghiệp nữa cũng nên. Chúng tôi đều nghĩ như thế. Người ta cũng nghĩ về chúng tôi như thế.

Nhưng không ngờ… Lần đầu tiên tôi hiểu được thế nào là “Trâu bò húc nhau ruồi muỗi chết”. Không chỉ hiểu như hiểu một thành ngữ của một ngôn ngữ mà hiểu với tư cách bị “dính đòn”.

***

Đó chính là câu chuyện về hai người. Chuyện ông viện trưởng và ông viện phó “đánh nhau”. Nhưng nói cho đúng hơn là việc ông viện phó “đánh” ông viện trưởng, ông viện trưởng không thèm chấp, thế là bị thua. Chúng tôi là lính phe ông viện trưởng nên bị vạ lây. Riêng mình tôi là trường hợp đặc biệt, có một không hai, thì bị nặng hơn.

Ông viện trưởng là ông Huấn, ngày ấy 58 tuổi, người cao gầy như cây sậy. Mặt xương, mắt sâu, mũi cao, miệng nhỏ, cằm dài, lưng hơi khòng, tay dài… Nói chung là dáng của một “con mọt sách”, một người làm việc bằng trí tuệ cao sâu. Ông là một trong những đầu đàn của ngành. Ông từng làm giám đốc xí nghiệp dược đầu tiên của nước ta, xí nghiệp số 1. Ông viện phó, ông Đức, người sau này hạ ông nốc-ao, cũng ở đó. Nhưng chỉ có một địa vị khá khiêm tốn, là một nhân viên phòng tài vụ. Một thời, thế của ông viện trưởng khá mạnh. Ông có tài, có uy tín, và đặc biệt, có ông chú là bộ trưởng. Tôi cũng không biết chú cháu thế nào, vì ông họ Vũ, ông bộ trưởng họ Nguyễn. Ông luôn được giao những công việc mũi nhọn của ngành. Ngay hồi chiến tranh, nước ta chưa có quan hệ rộng với các nước phương tây, nhưng ông đã từng “Bước chân tôi đã giẫm nát đất Pháp” – Một lần ông đã nói thế. Còn ông viện phó thì học qua loa, kiếm được cái bằng kinh tế, rồi đi B. Nhưng không phải đánh đấm như người ta, mà ở tuyến sau, cũng trong ngành dược. Hồi trong rừng, ông có quen thân với một nhân vật quan trọng, bởi sau này ông ta sẽ làm thứ trưởng, là một chỗ dựa quan trọng cho ông. Như vậy, thế lực của hai bên tương đối cân bằng. Một ông nhiều tài, có chú là bộ trưởng; một ông ít tài nhưng lại có công đi B, có đàn anh là thứ trưởng. Về sức khoẻ thì hai ông có vẻ ngang nhau, ông viện trưởng bị đau dạ dầy kinh niên, ông phó thì bị nhồi máu cơ tim. Nhưng chú cháu ông viện trưởng có một bất lợi là tuổi tác nhiều hơn bên kia.

Trước đây, viện chúng tôi là một xí nghiệp dược lớn, gồm một số hãng bào chế trước giải phóng gộp lại. Ông Đức làm giám đốc. Ông thực sự là vua một xứ. Làm sao ông không là vua được khi một lúc tiếp quản rồi cai quản một lô những cơ sở vật chất đầy giá trị, gồm những phòng bào chế hiện đại, tiện nghi, những công xưởng máy móc tiên tiến và biết bao nguyên liệu dược đắt tiền. Ông giám đốc chọn một biệt thự sang trọng 2 tầng lầu, nhà của ông chủ cũ, khuôn viên có hòn non bộ, có bể bơi, và trồng một loại cỏ không biết cỏ gì mà cứ mịn như nhung. Rồi ông phân phát bổng lộc cho thần dân: Nhà cửa, chức vụ, lương bổng… Đã có một triều đình nhỏ được thiết lập ở nơi đây. Tôi từng tưởng chỉ có nơi này mới như thế. Nhưng sau này, khi đến một vài cơ quan khác chơi, tôi cũng lại gặp như vậy. Ở đó cũng có những ông vua con, có quyền ban phát và sinh sát. Khi có quyền, họ đã coi cơ quan nhà nước là của nhà mình. Liệu có phải, còn có một điều gì đó chưa hoàn thiện đã tạo đất sống cho những con người này, những người đã chung sức làm cản bước tiến của xã hội, gieo tai ương cho những lương dân.

Nhưng rồi cơ quan của nhà nước thì phải là của nhà nước. Bộ đã quyết định thành lập một viện nghiên cứu trên cơ sở xí nghiệp của ông vua Đức, dù ông có muốn hay không. Một viện có nhiệm vụ chuyển những công trình nghiên cứu thành những quy trình công nghệ, có thể sản xuất được những nguyên liệu dược mà nước ta gần như vẫn phải nhập hoàn toàn. Đây là một tham vọng vô cùng lớn và đúng đắn của lãnh đạo Bộ Y tế. Bởi một đất nước phát triển không thể là một đất nước cứ mãi giống như một xí nghiệp khổng lồ chuyên gia công nguyên liệu cho nước ngoài. Ông Đức thì không có một sợi tri thức dược nào, nên không tài nào làm lãnh đạo một viện quan trọng và to như thế được. Ông chuyển xuống làm phó, phụ trách phần sản xuất vẫn được giữ lại của viện. Ông Huấn được chọn làm viện trưởng. Thế là quân và tướng ngày xưa gặp lại nhau. Nhưng ông lính ngày xưa giờ đã thành phó tướng. Dù đã tiến bộ vượt bậc so với thuở ấy nhưng ông hoàn toàn không thỏa mãn vì đang là vua. Ngày ngày, người lái xe phải đưa rước hai ông đi làm bằng chiếc xe con nên người ta nói hai ông này đội chung xe nhưng không đội chung trời. Và vì thế mà chiến tranh đã xảy ra.

***

Là người từng trải, ông viện trưởng rất biết ông viện phó hoàn toàn không chấp nhận sự thay đổi này, nhưng ông không quan tâm. Ông có quá nhiều việc phải làm, những công việc đòi hỏi toàn bộ tâm sức người ta, trí tuệ người ta… Nhưng ông đâu biết, một con rận cũng có thể làm khó chịu cho một con sư tử; một con kiến khi chui được vào tai một con voi cũng có thể làm nên chuyện; mà ông viện phó thì lại hoàn toàn không phải là một con rận, một con kiến. Ông không có tài giành cho công việc nghiên cứu nhưng lại nhiều mưu.

Ban đầu, chúng tôi được ông viện trưởng giao cho một số công việc. Một nhóm tổng hợp Methyl salycilat (một thành phần trong dầu nóng); một nhóm làm Niketamid (thuốc tim mạch); một nhóm chiết xuất Berberin (một hoạt chất làm thuốc đường tiêu hóa) từ dược liệu là cây vàng đắng. Tôi ở nhóm chiết xuất này. Tất cả công việc được bà trưởng phòng còn xinh đẹp chỉ huy trực tiếp. Chúng tôi gọi bà là cô hàm nghĩa teacher. Bà từng học đại học ở Liên Xô, làm phó tiến sĩ ở Đức. Bà luôn nói, bà có học nhiều hơn, có kinh nghiệm nhiều hơn, nhưng không thông minh bằng chúng tôi. Tôi biết bà chân thành. Bởi muốn chân thành, người ta cần có một sự thông minh mà bà cũng là một người thông minh. Và có mất gì đâu khi nói lên một sự thật để được việc.

Công việc chiết xuất Berberin trong tài liệu thường dùng cồn. Bà trưởng phòng muốn cải tiến dùng nước acid loãng. Tất nhiên dùng nước acid loãng sẽ tiện, sẽ rẻ hơn cồn rất nhiều, nhưng nó lại làm cho nhựa cây ra theo, làm hoạt chất không kết tinh được. Nếu được, sản phẩm cũng chỉ là một thứ bột chỉ để một thời gian ngắn là bị oxy hóa, đen xỉn. Cả viện trưởng, cả trưởng phòng đều khuyến khích chúng tôi đưa ra cách giải quyết. Chúng tôi được dịp thi thố tài năng, lấy lòng cấp trên. Mà trong lĩnh vực này thì không thể mánh được. Tôi nhớ đến việc nấu đường ở quê tôi, người ta thường dùng vôi để loại chất bẩn. Mà chất bẩn đó phần nhiều là nhựa cây, ở một pH nhất định chúng sẽ bị keo tụ. Suy nghĩ đó đã được kiểm chứng và được áp dụng.

Ông viện trưởng, sau khi bị cắt dạ dày tí chết, kỳ này lại khá khỏe mạnh. Ông thường đi Đồng Nai, bàn bạc việc triển khai xây dựng một nhà máy sản xuất tinh bột dược dụng từ củ sắn (khoai mì). Đây là một công trình đơn giản về khoa học, chỉ có một số vấn đề về công nghệ cần phải giải quyết cho phù hợp với khả năng của một viện mới thành lập. Ông muốn tác phẩm đầu tiên của viện phải thành công.

Lúc này tôi thấy ở viện bắt đầu có những tiếng xầm xì. Chị phục vụ ở phòng thí nghiệm nói:

- Chú biết hông? Công nhân ở đây người ta thù ông viện trưởng lắm đó. Ổng về đây thành lập viện nghiên cứu nghiên kiếc gì để rồi công nhân sẽ mất việc làm. Sao không để họ ở đây yên ổn với ông Đức có phải hay hông?

- Họ nói buồn cười. Chuyện này là do bộ quyết định chứ do gì ông viện trưởng? Với lại viện này vẫn sản xuất bình thường chứ có chuyện gì đâu.

- Người ta còn nói trong bữa liên hoan bữa trước, ổng lấy mấy ký thịt, bắt chú gì giữ mộc đó mang về nhà. Ổng cũng lấy đồ của cơ quan về xài nhiều lắm. Nói đến đây, chị ghé sát tai tôi thầm thì, vẻ quan trọng: - Người ta còn nói ổng cặp bồ với cô trưởng phòng mình nữa đó.

Thật bậy bạ, toàn những điều bịa đặt! Mấy ký thịt không là gì nhưng có thể làm vấy bẩn danh dự của một con người, hạ nhục một con người. Ai nghĩ ra được trò này thật nham hiểm. Vì mải làm việc, chúng tôi đã không nhận ra sự đối xử bất công thuộc lĩnh vực ông viện phó phụ trách. Phòng làm việc của chúng tôi thua xa những phòng hành chính, nghiệp vụ. Phòng ở tại khu tập thể thì thua xa công nhân. Nghe nói, ông Đức còn bí mật sang trường trả chúng tôi lại nữa. Tôi ngạc nhiên lắm. Một lần, khi gặp khó khăn trong việc lĩnh dụng cụ hay hóa chất thí nghiệm gì đó, tôi đã cáu mà nói với bà trưởng phòng cung tiêu: “Chúng tôi phải làm những công việc mà các bà có tạo điều kiện thuận lợi cho cũng chưa chắc làm tốt được, huống hồ lại cản trở”.

Ông viện trưởng thì vẫn bình chân như vại.

Cái hôm đáng nhớ ấy, vừa ở Đồng Nai về, ông đã triệu tập một cuộc họp với phòng chúng tôi, bàn về đề tài Berberin.

Ông nói:

- Người ta cứ bảo rừng của ta là vàng, nhưng ta chưa khai thác đúng đắn cái vàng ấy. Thiên nhiên đã ưu đãi chúng ta mà chúng ta lại không có ý thức bảo tồn thì thật lãng phí, thật tai hại. Trong Nam này thuận lợi là có cây vàng đắng mọc tập trung, Sông Bé có, Tây Ninh cũng có. Tôi muốn chúng ta phải làm việc từ cơ sở khoa học, không thể làm việc theo kiểu mò mẫm được. Chúng ta phải đưa ra được một quy trình chiết xuất tối ưu nhất. Có như thế mới không lãng phí.

Tôi đại diện cho nhóm nghiên cứu phát biểu:

- Berberin là một dẫn xuất của Quinolin, có nhóm Dioxymethylene nên là một hợp chất phân cực. Chúng ta dùng nước acid loãng để chiết là rất phù hợp. Nhưng ta phải tách được nhựa ra khỏi dịch chiết. Trong việc này chỉ có dùng vôi là hay nhất, nó vừa tạo ra được môi trường kiềm, vừa là chất hấp phụ tạp chất rất tốt.

Sau đó mọi người sôi nổi trình bày những vấn đề liên quan đến công việc. Viện trưởng mừng lắm:

-Tôi hơi bất ngờ, khi chỉ một thời gian ngắn mà anh chị em đã làm được một khối lượng lớn công việc. Một điều quan trọng và rất quý nữa là, các anh chị đã hiểu rất sâu công việc, rất biết việc. Trong công việc nghiên cứu, cái việc tìm ra hướng đi mới quan trọng. Bởi chúng ta là những người hướng đạo, nhiệm vụ của chúng ta là chỉ dẫn cho người khác thực hiện chứ không phải là người thực hiện. Có điều chúng ta phải tính đến sự khác nhau khi tiến hành quy trình ở quy mô phòng thí nghiệm với khi thực hiện sản xuất ở quy mô lớn.

Có ai ngờ rằng, đây chính là câu nói cuối cùng của ông về công việc với chúng tôi với tư cách Viện trưởng. Bởi khi họp xong thì ông nhận được một điều vô cùng bất ngờ, đó là cái quyết định về hưu. Nghe đâu đã có một bản tố cáo ông gồm 10 điểm gửi lên bộ. Tôi không quan tâm lắm chuyện 10 điểm ấy là gì, bởi ai cũng biết đó là một sự bịa đặt. Tôi biết thực chất có một nguyên nhân khác khiến ông phải về hưu. Đó là việc ông chú ông, ông bộ trưởng, cũng đã về hưu. Có những sự việc, vỏ ngoài có vẻ rất phức tạp, nhưng cái cốt lõi thì lại vô cùng đơn giản.

***

Chiều ấy, tôi xuống nhà ông. Ông cũng ở một căn hộ trong khu tập thể như chúng tôi, tuy có rộng rãi, tiện nghi hơn. Hai ông bà ở cùng với người con thứ hai, bộ đội mới phục viên, đang kiếm việc làm. Tôi bước vào phòng thấy hai ông bà đang ăn cơm. Tôi thấy rất rõ những nét đau đớn trên khuôn mặt ông. Cái kết quả ban chiều như một lưỡi dao tàn bạo đã khắc sâu thêm những nếp nhăn vốn đã dầy, đã chi chít trên đấy. Tôi bỗng cảm thấy mình thật vô duyên. Ông đang cần một sự yên tĩnh. Ông đã phải chịu một nỗi đau quá lớn, nỗi đau khi bất ngờ bị dứt ra khỏi những gì ông yêu quý nhất, những gì mà cả cuộc đời ông đã gắn bó, đã hy sinh. Ông như một người mẹ đột nhiên bị dứt khỏi tay đứa con thơ đang cần sự chăm sóc của mình. Với ông, công việc là tất cả, công việc không đơn thuần là công việc mà như một sứ mệnh, là cả một sự nghiệp. Ông luôn làm việc cần cù như một nông dân và say mê như một nghệ sĩ.

Thấy tôi, ông buông đũa, nói tôi ra ngoài ban-công uống nước. Ban-công khá rộng, có kê bộ sa-lon bằng mây, tán mấy cây mận trồng dưới sân xòa vào. Ông pha nước, tay run run. Tôi thấy mí mắt ông dầy lên. Cả hai chúng tôi đều thấy khó bắt đầu câu chuyện. Cuối cùng ông đã mở lời:

- Khi làm lớn các cậu nên cẩn thận, nhiều thông số sẽ khác đi đấy. Cả khâu tinh chế cũng rất quan trọng, phải cố gắng làm được sản phẩm đạt tiêu chuẩn dược dụng.

- Bọn cháu cũng chán bác ạ. Không còn hứng thú để làm việc nữa.

- Cuộc đời là thế đấy. Nhưng các cậu còn trẻ, phải ráng mà làm việc. Với tôi, chỉ có công việc mới có ý nghĩa, còn lại mọi thứ đều phù phiếm cả. Có hai loại người, một loại sống vì công việc, bị công việc nó cuốn vào. Cậu thấy đấy, làm được việc gì đó cho tử tế có phải dễ dàng đâu. Còn một loại thì không có chuyên môn gì, sống không vì công việc gì. Vì thế, họ không có một niềm say mê nào cả, nhưng lại lắm tham vọng. Không có khả năng mà lại tham vọng, tất sẽ sinh thủ đoạn, sẽ hại người thôi. Tiếc là bọn này lại thành đạt khá nhiều trong cuộc đời. Đó chính là những người có quyền có chức nhưng lại làm việc bằng đầu óc người khác. Vì lợi ích cá nhân, họ sẵn sàng làm mọi chuyện…

- Mọi người đều thấy vừa rồi ông Đức đã làm nhiều chuyện mờ ám, không lẽ trên đồng tình với cái sai sao?

- Cuộc đời có nhiều cái tế nhị lắm, các cậu còn trẻ chưa biết hết đâu. Thực ra vừa qua tôi cũng sai, chỉ biết chú tâm vào công việc mà không đề phòng. Tôi chỉ muốn tạo ra những quy trình tối ưu, từ người nghiên cứu, người phục vụ đến người sản xuất, rồi sẽ hiểu nhau. Không ngờ, họ lại sợ chính những quy trình ấy đào thải họ. Mà chuyện này thực ra cũng không phải chỉ là chuyện cái ghế đâu. Từ khi viện được thành lập, nhiều chuyện làm ăn mờ ám phải đình lại…

***

Như tôi đã nói, cơ quan nhà nước thì phải là của nhà nước. Ông viện phó không có chuyên môn nên không thể muốn làm gì thì làm, không thể lên viện trưởng được. Bộ cử ông An xuống. Ông An thì “hiền” hơn, lại thuộc diện “đàn em” ông viện trưởng cũ. Tuy chúng tôi không được ưu đãi, nhưng công việc đòi hỏi phải có chúng tôi, nên không sao cả, dù cũng có khổ.

Ông An về được ít hôm thì tổ chức một cuộc họp với các cán bộ nghiên cứu. Chúng tôi tập trung ở hội trường. Khi chiếc xe con dừng lại trước phòng họp, cửa vừa mở thì mọi người vô cùng ngạc nhiên: Ngồi cạnh ông An là ông viện trưởng cũ.

Chúng tôi mừng lắm, như một chuyến đi xa được gặp lại người thân.

Cuộc họp bắt đầu, Ông An trình bày chiến lược phát triển của ngành, nhiệm vụ của viện. Ông trân trọng mời ông viện trưởng cũ tiếp tục làm cố vấn khoa học cho viện. Với ông viện trưởng cũ như thế là quá đủ. Ông phát biểu cảm ơn và trình bày những ý kiến về hướng nghiên cứu của viện. Chúng tôi đang lắng nghe thì thấy bên ngoài bỗng có tiếng ồn ào. Tôi nhìn ra thấy cửa phòng ông viện phó xúm lại rất nhiều người. Mọi người trong phòng ùa ra. Tôi len lên thì thấy mặt ông ấy xám ngắt, như chuẩn bị ngất. Ông ấy vốn bị nhồi máu cơ tim mà. Chiếc xe con lập tức được nổ máy. Khi mấy chị phòng y tế dìu ông ra xe, ông thều thào:

- Không… tôi không… Tôi không… hại…

Cánh cửa xe đóng lại. Chiếc xe lao vút về hướng bệnh viện Thống Nhất.

***

Tối ấy tôi mừng lắm. Tôi lại xuống nhà ông viện trưởng cũ. Hôm nay ông cũng vui. Chúng tôi lại ngồi nói chuyện với nhau ở bộ sa-lon mây ngoài hiên. Ông nói:

- Cậu biết không? Người ta nghiên cứu cả cơ chế cái vươn vai và cái ngáp đấy. Thực ra đó là những phản ứng mà cơ thể chống lại sự mệt mỏi của cơ thể.

Hôm nay tôi không thích nghe những loại chuyện như vậy của ông. Tôi hỏi:

- Sao ông Đức đang khỏe mạnh lại bị bệnh đột ngột thế bác?

Ông không trả lời tôi mà nói:

- Cậu ạ, không phải quan trọng là người ta đã được, đã mất cái gì. Những cái được mất mang tính chụp giật ấy. Chúng không bền. Mà quan trọng hơn là người ta có cái gì. Có thể có những bất công, những không may, nhưng khả năng của mỗi người thế nào rồi cũng sẽ được thể hiện, sẽ được khẳng định, rồi cũng sẽ được công nhận thôi. Miễn là người ta phải có ý chí. Chẳng thể che đậy cũng chẳng thể thổi phồng chuyện gì mãi được đâu. Thời gian là quan tòa nghiêm khắc lắm…

Sau đó, cả phòng chúng tôi đi thực tập ở nước ngoài hết, công việc đòi hỏi như vậy. Tôi cũng có trong danh sách nhưng không được đi vì có viết một truyện ngắn “Chuyện về hai người”. Như tôi đã nói, thế lực của ông viện phó vẫn rất mạnh vì có một ông thứ trưởng đỡ đầu. Ai cũng nói với tôi, công nhận tôi tốt thật nhưng ngu, vì có ai lại đi bênh một ông về hưu chống lại người đang nắm đầu mình bao giờ. Phòng tôi rồi cũng tan tác hết. Bà trưởng phòng khi chạy sang trường Tổng hợp cứ áy náy:

- Tôi có lỗi với các em. Thật tiếc! Các em thực sự là những tài năng.

TPHCM 1983

ĐÔNG LA