Cuộc tranh luận triết học giữa Trần Đức Thảo và Sartre Trong cuốn
Đèn cù của Trần Đĩnh
|
Có một người
báo cho tôi biết trên VTV chúng nó lại nói bậy về cô Vũ Thị Hòa. Nhà tôi sắp
có việc lớn nên tôi không coi, thư thả sẽ coi. Trên chính VTV hôm qua chiếu
cuộc “dân hỏi quan chức trả lời” ông Huỳnh Phong Tranh, Chánh Thanh tra Chính
phủ, về chuyện khiếu nại tố cáo của dân. Vì vậy theo tôi cô Hòa lại phải làm
đơn kiện Trần Bình Minh và Thu Uyên theo luật định thôi. Cũng là để xem lời
ông Tranh nói có đúng không hay chỉ nói suông.
|
(Jean-Paul
Sartre)
Trong cuốn Đèn cù,Trần Đĩnh
có viết về cuộc tranh luận triết học giữa Trần Đức Thảo và Sartre. Với những
người quan tâm đến triết học, đây là một cuộc tranh luận lừng danh, vì có lẽ
Trần Đức Thảo là người Việt Nam duy nhất tranh luận với một nhà triết học, nhà
văn tầm cỡ Jean-Paul Sartre, người từng được trao giải Nobel Văn học vào năm
1964 nhưng ông từ chối. Theo GS Nguyễn Đình Chú: “Trần Đức Thảo đã đứng trên
lập trường Mác-xít tranh luận với nhà triết học nổi tiếng của Pháp là ông Jean-Paul
Sartre và được dư luận cho là thắng cuộc”. Cuộc tranh luận này cùng với nhận
xét của GS Trần Văn Giàu về Trần Đức Thảo thường được coi là những cơ sở để
giới học thuật cho rằng, ở Việt Nam chỉ có học giả triết học còn để được gọi là
“nhà triết học” thì chỉ có duy nhất Trần Đức Thảo. Cũng theo GS Nguyễn Đình
Chú: “Giáo sư dạy triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chúng tôi
ở năm thứ nhất là Trần Văn Giàu mà thuở ấy, không chỉ với học trò chúng tôi mà
còn cả với dư luận xã hội, là một thần tượng không ai bằng. Ấy vậy mà một lần,
trong buổi giải lao, giáo sư Trần Văn Giàu đã nói với học trò tại sân trường,
các cậu muốn biết thế nào là triết học thì hãy chờ sang năm học với thầy Thảo.
Thầy Thảo là người đọc gần hết sách của thư viện Paris”.
Có điều theo Trần Đĩnh, sự thật
cuộc tranh luận triết học giữa Trần Đức Thảo và Sartre lại chỉ là chuyện “tưởng
tượng”:
“Sáng hôm ấy, tôi
hỏi anh tranh luận với Sartre ngày ở
Pháp làm sao, Thảo nhăn mặt lại: - Tranh luận nào?... Không
có đâu. Tranh luận thế nào được với Sartre? Thấy rõ nét mặt ngượng nghịu của
anh lúc bấy giờ. Chuyện là như thế này: lúc ấy có một hội thảo trên sách báo
của giới triết học, trong đó Tiến sĩ có một của Thảo. Theo dự định, Sartre cũng
có một tham luận - và tham luận ấy đối lại với cái của Thảo chứ không phải có
tổ chức hội thảo mặt đối mặt với nhau- nhưng rồi không hiểu sao Sartre
không tham luận nữa. Thảo nói chắc ông ta thấy nhảy vào
cuộc này chẳng đem lại danh giá gì hơn cho ông ta”.
Theo TS Triết học CÙ HUY CHỬ
và Luật sư CÙ HUY SONG HÀ:
“Năm 1950, Trần Đức Thảo đối thoại với
Jean-Paul Sartre về chủ nghĩa hiện sinh và chủ nghĩa Mác. Điểm khác nhau căn
bản trong cách đặt vấn đề là: Jean-Paul Sartre chỉ công nhận chủ nghĩa Mác có
giá trị về khoa học lịch sử và xã hội, theo ông chủ nghĩa Mác không có giá trị
nhận thức triết học. Ngược lại Trần Đức Thảo cho rằng chủ nghĩa Mác có giá trị
toàn diện, cả lịch sử, cả xã hội và cả triết học. Cuộc đối thoại gặp bế tắc khi
đề cập đến Hiện tượng học của Husserl, vì Jean-Paul Sartre chưa thấu hiểu chủ
nghĩa Mác và chưa đọc hết các tác phẩm căn bản của Mác, Jean-Paul Sartre cũng
chưa đọc hết các tác phẩm của Husserl. Bởi vậy cuộc đối thoại đi vào bế tắc,
thất bại, hai bên không ra được tác phẩm chung về cuộc đối thoại ấy. Sau này
khi Jean-Paul Sartre qua đời, Trần Đức Thảo có nói với chúng tôi: Phải tầm cỡ
như Jean-Paul Sartre mới đặt ra được sự nghi vấn về giá trị triết học của chủ
nghĩa Mác, bởi vì trong bối cảnh lúc bấy giờ, tư tưởng Stalin đang đóng vai trò
gần như thống trị học thuyết mác-xít, đã hướng chủ nghĩa Mác đi vào chính trị
đơn thuần, dung tục hóa, đơn giản hóa chủ nghĩa Mác, làm mất đi giá trị căn bản
của chủ nghĩa duy vật biện chứng, đó là tính nhân văn, nhân bản của chủ nghĩa
duy vật biện chứng, có khả năng khái quát toàn bộ quy luật của sự vận động của
thế giới, là sự phát triển của tự nhiên tất yếu dẫn đến sự phát triển có tính
loài của con người, sự phát triển của xã hội. Cuộc trao đổi giữa Trần Đức Thảo
với Jean-Paul Sartre tuy không có kết quả, nhưng Trần Đức Thảo đã ý thức được
nguy cơ của việc nhận thức và phát triển sai lệch triết học Mác thời điểm ấy”.
Như vậy ai đúng, ai sai, sự thật về cuộc tranh luận là như thế nào?
Như tôi đã viết “sự thật” trong các
cuốn “hồi ký” hoặc những cuốn sách chuyên đi sưu tập những chuyện ngồi lê đôi
mách, dù mọi chuyện có đúng diễn ra như thế nhưng vẫn không phải là sự thật. Vì
những chuyện đó được nói ra còn tùy theo thái độ hoặc tâm trạng của người ta.
Mỗi chúng ta đây ai mà không có những lúc đùa tếu, những lúc mà những điều ta
nói ra không phải thật là thái độ hoặc suy nghĩ của mình. Vì vậy những cuốn
trước đây như Đêm giữa ban ngày của Vũ Thư Hiên, Mặt thật của Bùi Tín, Bên
Thắng cuộc của Huy Đức, v.v…, và hôm nay Đèn cù của Trần Đĩnh sẽ là công cụ rất
tốt cho việc bôi bẩn, xỏ xiên và quấy rối chứ chúng hoàn toàn không có những
giá trị chân chính.
Còn cuộc tranh luận giữa Trần Đức
Thảo và Jean-Paul Sartre có lẽ đúng nhất là theo chính Hồi ký của Trần Đức Thảo
mà ông đã viết trước khi mất mấy năm:
“Trong giai đoạn cuối cùng của tôi
ngày xưa ở bên Pháp, tôi đã xác nhận chủ nghĩa Marx trong bài từ giã chủ nghĩa
hiện sinh: “Hiện tượng học của tinh thần và nội dung thực tế của nó”. (Les
Temps Modernes tháng 9-1948). Trong ấy tôi biện minh cho sự lựa chọn của tôi bằng
cách nêu lên những chân trời rộng rãi mà quan điểm duy vật biện chứng và lịch
sử xã hội mở ra cho công việc phân tích ý thức sinh thức.
Đấy là cái mà tôi đã tìm cách giải thích
cho Jean-Paul Sartre trong năm buổi trao đổi tiến hành vào mùa đông 1949-1950,
theo lời mời của ông ấy. Tuy nhiên buổi nào cũng đi đến kết quả tiêu cực, do sự
bất đồng cơ bản ngay từ xuất phát điểm trong thế giới quan của hai bên. Cuối
cùng thì chỉ còn có thể ghi nhận rằng không thể nào dung hòa giữa chủ nghĩa hiện
sinh với chủ nghĩa Marx”. (TP. HCM, ngày ngày 20 tháng 4 năm 1989) (Nguồn:
triethoc.edu.vn).
22-9-2014
ĐÔNG LA
