ĐÔNG LA
NHÂN SỰ KIỆN CHÍNH PHỦ
CHIÊU HIỀN ĐÃI SĨ
Chiều 20/8, tại Khu công nghệ cao Hòa Lạc, Bộ
Khoa học và công nghệ đã tổ chức Cuộc gặp gỡ 100 nhân tài Việt Nam với
mục đích nhằm quy tụ và huy động tối đa nguồn lực chất xám từ các chuyên gia
người Việt được đào tạo bài bản, đã và đang làm việc tại các quốc gia có nền tảng khoa
học công nghệ phát triển, tạo sự liên kết giữa những tinh hoa khoa học công nghệ
trong và ngoài nước, nhằm tạo ra sự đổi thay trình độ phát triển công nghệ
của Việt Nam, tạo ra nền tảng cho công nghiệp 4.0/.
Trình độ khoa học công nghệ thể hiện sức mạnh của một
đất nước, chính nó đã giúp cho những người Anh, Pháp, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha từng
đi chinh phục khắp thế giới và Việt Nam vì thế từng 100 năm là nạn nhân của Thực
dân Pháp. Không phải hôm nay mà thời nào người ta cũng nhận ra điều đó. Cách
đây hơn 30 năm, khi tôi mới ra trường, Bộ Y tế VN cũng có những kế hoạch rất
đúng đắn về khoa học công nghệ mà một kết quả cụ thể là Viện Công nghiệp Dược của
chúng tôi đã ra đời. Tiếc là những yếu kém của công tác tổ chức, những cái xấu
thuộc về nhân cách trong quan hệ công việc thể hiện ở tính băng nhóm, bè phái,
vì lợi ích cá nhân chứ không vì lợi ích chung đã phá tan tành cái Viện của
chúng tôi. Lo ngại ở chỗ đã hơn 30 năm trôi qua, tôi thấy xã hội VN vẫn như thế,
có chút mừng là các nhà quản lý đã nhận ra và đã có những xử lý như về những vụ
“bổ nhiệm thần tốc” chẳng hạn.
Việc chính phủ mời các nhân tài trẻ khắp thế giới về
là một chủ trương rất đúng nhưng khó hơn nhiều ở chỗ phải tạo ra được những điều
kiện và một môi trường tốt cho người ta thể hiện và đóng góp được tài năng của
mình.
Qua sự kiện này tôi lại bồi hồi nhớ về những ngày
tháng vào đời, đầy mơ ước và khát vọng sáng tạo trong nghiên cứu khoa học, muốn
đăng lại cái truyện ngắn đầu tay, mong nó như một bài học để người ta thấy rằng
công tác tổ chức cán bộ là điều quan trọng nhất, nếu sai trái nó không chỉ làm
tan vỡ một cơ quan mà còn có thể làm tan vỡ cả một đất nước, như Liên Xô là một
ví dụ.
Los Angeles
23-8-2018
ĐÔNG LA
CHUYỆN VỀ HAI NGƯỜI
(Truyện ngắn)
Truyện này chính là truyện ngắn đầu
tay của tôi, đã được đăng lần đầu trên Văn nghệ TP HCM, được đọc cùng lúc trên
Đài TPHCM và Đài Tiếng nói VN, rồi sau một thời gian được đăng trên báo Văn nghệ
TW, Người Hà Nội. Nó cũng là một trong những tác phẩm tôi mang theo khi lần đầu
theo giới thiệu của Nhà thơ Anh Thơ đến nhà gặp Nhà thơ Chế Lan Viên. Nhà văn
Vũ Thị Thường, vợ ông, đã tiếp tôi, bà đi lấy cái bút chì, dắt vào tai, bảo “Có gì tôi sửa ngay nhé”, rồi bà đọc, bị cuốn vào câu chuyện,
không sửa gì hết, xong, bà bảo: “Viết được đấy!”.
Năm 1981, khi chúng tôi vừa bảo vệ xong luận văn tốt
nghiệp, có một bà phó tiến sĩ sang trường tuyển người để thành lập một phòng
nghiên cứu của một viện dược.
Bà khoảng 45 tuổi, người tầm thước, mặt rất “tây”,
nói chung là còn đẹp tuy đã đậm người. Bà chọn được bảy đứa, năm trai, hai gái,
tất nhiên là có tôi; vì nếu không, sẽ không có chuyện này. Chọn được chúng tôi,
bà mừng lắm. Mãi về sau, khi đã tan đàn xẻ nghé, bà vẫn còn tự hào về đội tuyển
của bà: “Chưa bao giờ tôi thấy lại có một ê-kíp tuyệt vời như thế!”
Về viện, ban đầu chúng tôi như sống trong mơ. Tuy
cùng lớp, cùng lứa có coi nhau không ra gì, có ganh tỵ, kèn cựa nhau, nhưng rất
vui. Tuần liên hoan phòng một lần. Chúng tôi còn tuồn một ít trí tuệ về làm
thêm, nước thuốc nhuộm vàng cả khoảng sân rộng của khu tập thể. Điệu này chả mấy
mà vừa có tiền, vừa có chuyên môn nghề nghiệp phát triển, rồi có khi lại nên
công danh sự nghiệp nữa cũng nên. Chúng tôi đều nghĩ như thế. Người ta cũng
nghĩ về chúng tôi như thế.
Nhưng không ngờ… Lần đầu tiên tôi hiểu được thế
nào là “Trâu bò húc nhau ruồi muỗi chết”. Không chỉ hiểu như hiểu một thành ngữ
của một ngôn ngữ mà hiểu với tư cách bị “dính đòn”.
***
Đó chính là câu chuyện về hai người. Chuyện ông viện
trưởng và ông viện phó “đánh nhau”. Nhưng nói cho đúng hơn thì là việc ông viện
phó “đánh” ông viện trưởng, ông viện trưởng không thèm chấp, thế là bị thua.
Chúng tôi là lính phe ông viện trưởng nên bị vạ lây. Riêng mình tôi là trường hợp
đặc biệt, có một không hai, thì bị nặng hơn.
Ông viện trưởng là ông Huấn, ngày ấy 58 tuổi, người
cao gầy như cây sậy. Mặt xương, mắt sâu, mũi cao, miệng nhỏ, cằm dài, lưng hơi
khòng, tay dài… Nói chung là dáng của một “con mọt sách”, một người làm việc bằng
trí tuệ cao sâu. Ông là một trong những đầu đàn của ngành. Ông từng làm giám đốc
xí nghiệp dược đầu tiên của nước ta, xí nghiệp số 1. Ông viện phó, ông Đức, người
sau này hạ ông nốc-ao, cũng ở đó. Nhưng chỉ có một địa vị khá khiêm tốn, là một
nhân viên phòng tài vụ. Một thời, thế của ông viện trưởng khá mạnh. Ông có tài,
có uy tín, và đặc biệt, có ông chú là bộ trưởng. Tôi cũng không biết chú cháu
thế nào, vì ông họ Vũ, ông bộ trưởng họ Nguyễn. Ông luôn được giao những công
việc mũi nhọn của ngành. Ngay hồi chiến tranh, nước ta chưa có quan hệ rộng với
các nước phương tây, nhưng ông đã từng “Bước chân tôi đã giẫm nát đất Pháp” – Một
lần ông đã nói thế. Còn ông viện phó thì học qua loa, kiếm được cái bằng kinh tế,
rồi đi B. Nhưng không phải đánh đấm như người ta, mà ở tuyến sau, cũng trong
ngành dược. Hồi trong rừng, ông có quen thân với một nhân vật quan trọng, bởi
sau này ông ta sẽ làm thứ trưởng, là một chỗ dựa quan trọng cho ông. Như vậy,
thế lực của hai bên tương đối cân bằng. Một ông nhiều tài, có chú là bộ trưởng;
một ông ít tài nhưng lại có công đi B, có đàn anh là thứ trưởng. Về sức khoẻ
thì hai ông có vẻ ngang nhau, ông viện trưởng bị đau dạ dầy kinh niên,
ông phó thì bị nhồi máu cơ tim. Nhưng chú cháu ông viện trưởng có một bất lợi
là tuổi tác nhiều hơn bên kia.
Trước đây, viện chúng tôi là một xí nghiệp dược lớn,
gồm một số hãng bào chế trước giải phóng gộp lại. Ông Đức làm giám đốc. Ông thực
sự là vua một xứ. Làm sao ông không là vua được khi một lúc tiếp quản rồi cai
quản một lô những cơ sở vật chất đầy giá trị, gồm những phòng thí nghiệm hiện đại,
tiện nghi, những công xưởng máy móc tiên tiến và biết bao nguyên liệu dược đắt
tiền. Ông giám đốc chọn một biệt thự sang trọng 2 tầng lầu, nhà của ông chủ cũ,
khuôn viên có hòn non bộ, có bể bơi, và trồng một loại cỏ không biết cỏ gì mà cứ
mịn như nhung. Rồi ông phân phát bổng lộc cho thần dân: Nhà cửa, chức vụ, lương
bổng… Đã có một triều đình nhỏ được thiết lập ở nơi đây. Tôi từng tưởng chỉ có
nơi này mới như thế. Nhưng sau này, khi chuyển đến một vài cơ quan khác, tôi
cũng lại gặp như vậy. Ở đó, cũng có những ông vua con, có quyền ban phát và
sinh sát. Khi có quyền, họ đã coi cơ quan nhà nước là của nhà mình. Liệu có phải,
còn có một điều gì đó chưa hoàn thiện đã tạo đất sống cho những con người này,
những người đã chung sức làm cản bước tiến của xã hội, gieo tai ương cho những
lương dân.
Nhưng rồi cơ quan của nhà nước thì phải là của nhà
nước. Bộ đã quyết định thành lập một viện nghiên cứu trên cơ sở xí nghiệp của
ông vua Đức, dù ông có muốn hay không. Một viện có nhiệm vụ chuyển những công
trình nghiên cứu thành những quy trình công nghệ, có thể sản xuất được những
nguyên liệu dược mà nước ta gần như vẫn phải nhập hoàn toàn. Đây là một tham vọng
vô cùng lớn và đúng đắn của lãnh đạo Bộ Y tế. Bởi một đất nước phát triển không
thể là một đất nước cứ mãi giống như một xí nghiệp khổng lồ chuyên gia công
nguyên liệu cho nước ngoài. Ông Đức thì không có một sợi tri thức dược nào, nên
không tài nào làm lãnh đạo một viện quan trọng và to như thế được. Ông chuyển
xuống làm phó, phụ trách phần sản xuất vẫn được giữ lại của viện. Ông Huấn được
chọn làm viện trưởng. Thế là quân và tướng ngày xưa gặp lại nhau. Nhưng ông
lính ngày xưa giờ đã thành phó tướng. Dù đã tiến bộ vượt bậc so với thuở ấy
nhưng ông hoàn toàn không thỏa mãn vì đang là vua. Ngày ngày, người
lái xe phải đưa rước hai ông đi làm bằng chiếc xe con nên người ta nói hai
ông này đội chung xe nhưng không đội chung trời. Và vì thế mà chiến
tranh đã xảy ra.
Là người từng trải, ông viện trưởng rất biết ông
viện phó hoàn toàn không chấp nhận sự thay đổi này, nhưng ông không quan tâm lắm.
Ông có quá nhiều việc phải làm, những công việc đòi hỏi toàn bộ tâm sức người
ta, trí tuệ người ta… Nhưng ông đâu biết, một con rận cũng có thể làm khó chịu
cho một con sư tử; một con kiến khi chui được vào tai một con voi cũng có thể
làm nên chuyện; mà ông viện phó thì lại hoàn toàn không phải là một con rận, một
con kiến. Ông ít tài giành cho ông việc nghiên cứu nhưng lại nhiều mưu.
Ban đầu, chúng tôi được ông viện trưởng giao cho một
số công việc. Một nhóm tổng hợp Methyl salycilat (một thành phần
trong dầu nóng); một nhóm làm Niketamid (thuốc tim mạch); một nhóm chiết xuất Berberin (một
hoạt chất làm thuốc đường tiêu hóa) từ dược liệu là cây vàng đắng.
Tôi ở nhóm chiết xuất này. Tất cả công việc được bà trưởng phòng còn
xinh đẹp chỉ huy trực tiếp. Chúng tôi gọi bà là cô hàm
nghĩa teacher. Bà từng học đại học ở Liên Xô, làm phó tiến sĩ ở Đức.
Bà luôn nói, bà có học nhiều hơn, có kinh nghiệm nhiều hơn, nhưng không thông
minh bằng chúng tôi. Tôi biết bà chân thành. Bởi muốn chân thành, người ta cần
có một sự thông minh mà bà cũng là một người thông minh. Và có mất gì đâu khi
nói lên một sự thật để được việc.
Công việc chiết xuất Berberin trong tài liệu thường
dùng cồn. Bà trưởng phòng muốn cải tiến dùng nước acid loãng. Tất nhiên dùng nước
acid loãng sẽ tiện, sẽ rẻ hơn cồn rất nhiều, nhưng nó lại làm cho nhựa cây ra
theo, làm hoạt chất không kết tinh được. Nếu được, sản phẩm cũng chỉ là một thứ
bột chỉ để một thời gian ngắn là bị oxy hóa, đen xỉn. Tìm hiểu chúng tôi thấy chất
bẩn đó phần nhiều là nhựa cây, ở một pH nhất định chúng sẽ bị keo tụ, vì thế
chúng tôi tính dùng vôi để loại chất bẩn. Suy nghĩ của tôi đã được kiểm chứng
và được áp dụng có kết quả.
Ông viện trưởng, sau khi bị cắt dạ dày tí chết, kỳ
này lại khá khỏe mạnh. Ông thường đi Đồng Nai, bàn bạc việc triển khai xây dựng
một nhà máy sản xuất tinh bột dược dụng từ củ sắn (khoai mì). Đây là một công
trình đơn giản về khoa học, chỉ có một số vấn đề về công nghệ cần phải giải quyết
cho phù hợp với khả năng của một viện mới thành lập. Ông muốn tác phẩm đầu tiên
của viện phải thành công.
Lúc này tôi thấy ở viện bắt đầu có những tiếng xầm
xì. Chị phục vụ ở phòng thí nghiệm nói:
- Chú biết hông? Công nhân ở đây người
ta thù ông viện trưởng lắm đó. Ổng về đây thành lập viện nghiên cứu nghiên kiếc
gì để rồi công nhân sẽ mất việc làm. Sao không để họ ở đây yên ổn với ông Đức
có phải hay hông?
- Họ nói buồn cười. Chuyện này là do bộ quyết định
chứ do gì ông viện trưởng? Với lại viện này vẫn sản xuất bình thường chứ có
chuyện gì đâu.
- Người ta còn nói trong bữa liên hoan bữa trước, ổng
lấy mấy ký thịt, bắt chú gì giữ mộc đó mang về nhà. Ổng cũng lấy đồ của cơ quan
về xài nhiều lắm. Nói đến đây, chị ghé sát tai tôi thầm thì, vẻ quan trọng: -
Người ta còn nói ổng cặp bồ với cô trưởng phòng mình nữa đó.
Thật bậy bạ, toàn những điều bịa đặt! Mấy ký thịt
không là gì nhưng có thể làm vấy bẩn danh dự của một con người, hạ nhục một con
người. Ai nghĩ ra được trò này thật nham hiểm. Vì mải làm việc, chúng tôi đã
không nhận ra sự đối xử bất công thuộc lĩnh vực ông viện phó phụ trách. Phòng
làm việc của chúng tôi thua xa những phòng hành chính, nghiệp vụ. Phòng ở tại
khu tập thể thì thua xa công nhân. Nghe nói, ông Đức còn bí mật sang trường trả
chúng tôi lại nữa. Tôi ngạc nhiên lắm. Một lần, khi gặp khó khăn trong việc
lĩnh dụng cụ hay hóa chất thí nghiệm gì đó, tôi đã cáu mà nói với bà trưởng
phòng cung tiêu: “Chúng tôi phải làm những công việc mà các bà có tạo
điều kiện thuận lợi cho cũng chưa chắc làm tốt được, huống hồ lại cản trở”.
Ông viện trưởng thì vẫn bình chân như vại.
Cái hôm đáng nhớ ấy, vừa ở Đồng Nai về, ông đã triệu
tập một cuộc họp với phòng chúng tôi, bàn về đề tài Berberin.
Ông nói:
- Người ta cứ bảo rừng của ta là vàng, nhưng ta
chưa khai thác đúng đắn cái vàng ấy. Thiên nhiên đã ưu đãi chúng ta mà chúng ta
lại không có ý thức bảo tồn thì thật lãng phí, thật tai hại. Trong Nam này thuận
lợi là có cây vàng đắng mọc tập trung, Sông Bé có, Tây Ninh
cũng có. Tôi muốn chúng ta phải làm việc từ cơ sở khoa học, không thể làm việc
theo kiểu mò mẫm được. Chúng ta phải đưa ra được một quy trình chiết xuất tối
ưu nhất. Có như thế mới không lãng phí.
Tôi đại diện cho nhóm nghiên cứu phát biểu:
- Berberin là một dẫn xuất của Quinolin,
có nhóm Dioxymethylene nên là một hợp chất phân cực. Chúng ta
dùng nước acid loãng để chiết là rất phù hợp. Nhưng ta phải tách được nhựa ra
khỏi dịch chiết. Trong việc này chỉ có dùng vôi là hay nhất, nó vừa tạo ra được
môi trường kiềm, vừa là chất hấp phụ tạp chất rất tốt.
Sau đó mọi người sôi nổi trình bày những vấn đề
liên quan đến công việc. Viện trưởng mừng lắm:
-Tôi hơi bất ngờ, khi chỉ một thời gian ngắn mà
anh chị em đã làm được một khối lượng lớn công việc. Một điều quan trọng và rất
quý nữa là, các anh chị đã hiểu rất sâu công việc, rất biết việc. Trong công việc
nghiên cứu, cái việc tìm ra hướng đi mới quan trọng. Bởi chúng ta là những người
hướng đạo, nhiệm vụ của chúng ta là chỉ dẫn cho người khác thực hiện chứ không
phải là người thực hiện. Có điều chúng ta phải tính đến sự khác nhau khi tiến
hành quy trình ở quy mô phòng thí nghiệm với khi thực hiện sản xuất ở quy mô lớn.
Có ai ngờ rằng, đây chính là câu nói cuối cùng của
ông về công việc với chúng tôi với tư cách Viện trưởng. Bởi khi họp xong thì
ông nhận được một điều vô cùng bất ngờ, đó là cái quyết định về hưu. Nghe đâu
đã có một bản tố cáo ông gồm 10 điểm gửi lên bộ. Tôi không quan tâm lắm chuyện
10 điểm ấy là gì, bởi ai cũng biết đó là một sự bịa đặt. Tôi biết thực chất có
một nguyên nhân khác khiến ông phải về hưu. Đó là việc ông chú ông, ông bộ trưởng,
cũng đã về hưu. Có những sự việc, vỏ ngoài có vẻ rất phức tạp, nhưng cái cốt
lõi thì lại vô cùng đơn giản.
Chiều ấy, tôi xuống nhà ông. Ông cũng ở một căn hộ
trong khu tập thể như chúng tôi, tuy có rộng rãi, tiện nghi hơn. Hai ông bà ở
cùng với người con thứ hai, bộ đội mới phục viên, đang kiếm việc làm. Tôi bước
vào phòng thấy hai ông bà đang ăn cơm. Tôi thấy rất rõ những nét đau đớn trên
khuôn mặt ông. Cái kết quả ban chiều như một lưỡi dao tàn bạo đã khắc sâu thêm
những nếp nhăn vốn đã dầy, đã chi chít trên đấy. Tôi bỗng cảm thấy mình thật vô
duyên. Ông đang cần một sự yên tĩnh. Ông đã phải chịu một nỗi đau quá lớn, nỗi
đau khi bất ngờ bị dứt ra khỏi những gì ông yêu quý nhất, những gì mà cả cuộc đời
ông đã gắn bó, đã hy sinh. Ông như một người mẹ đột nhiên bị dứt khỏi tay đứa
con thơ đang cần sự chăm sóc của mình. Với ông, công việc là tất cả, công việc
không đơn thuần là công việc mà như một sứ mệnh, là cả một sự nghiệp. Ông luôn
làm việc cần cù như một nông dân và say mê như một nghệ sĩ.
Thấy tôi, ông buông đũa, nói tôi ra ngoài ban-công
uống nước. Ban-công khá rộng, có kê bộ sa-lon bằng mây, tán mấy cây mận trồng
dưới sân xòa vào. Ông pha nước, tay run run. Tôi thấy mí mắt ông dầy lên. Cả
hai chúng tôi đều thấy khó bắt đầu câu chuyện. Cuối cùng ông đã mở lời:
- Khi làm lớn các cậu nên cẩn thận, nhiều thông số
sẽ khác đi đấy. Cả khâu tinh chế cũng rất quan trọng, phải cố gắng làm được sản
phẩm đạt tiêu chuẩn dược dụng.
- Bọn cháu cũng chán bác ạ. Không còn hứng thú để
làm việc nữa.
- Cuộc đời là thế đấy. Nhưng các cậu còn trẻ, phải
ráng mà làm việc. Với tôi, chỉ có công việc mới có ý nghĩa, còn lại mọi thứ đều
phù phiếm cả. Có hai loại người, một loại sống vì công việc, bị công việc nó cuốn
vào. Cậu thấy đấy, làm được việc gì đó cho tử tế có phải dễ dàng đâu. Còn một
loại thì không có chuyên môn gì, sống không vì công việc gì. Vì thế, họ không
có một niềm say mê nào cả, nhưng lại lắm tham vọng. Không có khả năng mà lại
tham vọng, tất sẽ sinh thủ đoạn, sẽ hại người thôi. Tiếc là bọn này lại thành đạt
khá nhiều trong cuộc đời. Đó chính là những người có quyền có chức nhưng lại
làm việc bằng đầu óc người khác. Vì lợi ích cá nhân, họ sẵn sàng làm mọi chuyện…
- Mọi người đều thấy vừa rồi ông Đức đã làm nhiều
chuyện mờ ám, không lẽ trên đồng tình với cái sai sao?
- Cuộc đời có nhiều cái tế nhị lắm, các cậu còn trẻ
chưa biết hết đâu. Thực ra vừa qua tôi cũng sai, chỉ biết chú tâm vào công việc
mà không đề phòng. Tôi chỉ muốn tạo ra những quy trình tối ưu, từ người nghiên
cứu, người phục vụ đến người sản xuất, rồi sẽ hiểu nhau. Không ngờ, họ lại sợ
chính những quy trình ấy đào thải họ. Mà chuyện này thực ra cũng không phải chỉ
là chuyện cái ghế đâu. Từ khi viện được thành lập, nhiều chuyện làm ăn mờ ám phải
đình lại…
***
Như tôi đã nói, cơ quan nhà nước thì phải là của
nhà nước. Ông viện phó không có chuyên môn nên không thể muốn làm gì thì làm,
không thể lên viện trưởng được. Bộ cử ông An xuống. Ông An thì “hiền” hơn, lại
thuộc diện “đàn em” ông viện trưởng cũ. Tuy chúng tôi không được ưu đãi, nhưng
công việc đòi hỏi phải có chúng tôi, nên không sao cả, dù cũng có khổ.
Ông An về được ít hôm thì tổ chức một cuộc họp với
các cán bộ nghiên cứu. Chúng tôi tập trung ở hội trường. Khi chiếc xe con dừng
lại trước phòng họp, cửa vừa mở thì mọi người vô cùng ngạc nhiên: Ngồi cạnh ông
An là ông viện trưởng cũ.
Chúng tôi mừng lắm, như một chuyến đi xa được gặp
lại người thân.
Cuộc họp bắt đầu, Ông An trình bày chiến lược phát
triển của ngành, nhiệm vụ của viện. Ông trân trọng mời ông viện trưởng cũ tiếp
tục làm cố vấn khoa học cho viện. Với ông viện trưởng cũ như thế là quá đủ. Ông
phát biểu cảm ơn và trình bày những ý kiến về hướng nghiên cứu của viện. Chúng
tôi đang lắng nghe thì thấy bên ngoài bỗng có tiếng ồn ào. Tôi nhìn ra thấy cửa
phòng ông viện phó xúm lại rất nhiều người. Mọi người trong phòng ùa ra. Tôi
len lên thì thấy mặt ông ấy xám ngắt, như chuẩn bị ngất. Ông ấy vốn bị nhồi máu
cơ tim mà. Chiếc xe con lập tức được nổ máy. Khi mấy chị phòng y tế dìu ông ra
xe, ông thều thào:
- Không… tôi không… Tôi không… hại…
Cánh cửa xe đóng lại. Chiếc xe lao vút về hướng bệnh
viện Thống Nhất.
***
Tối ấy tôi mừng lắm. Tôi lại xuống nhà ông viện
trưởng cũ. Hôm nay ông cũng vui. Chúng tôi lại ngồi nói chuyện với nhau ở bộ
sa-lon mây ngoài hiên. Ông nói:
- Cậu biết không? Người ta nghiên cứu cả cơ chế
cái vươn vai và cái ngáp đấy. Thực ra đó là những phản ứng mà cơ thể chống lại
sự mệt mỏi của cơ thể.
Hôm nay tôi không thích nghe những loại chuyện như
vậy của ông. Tôi hỏi:
- Sao ông Đức đang khỏe mạnh lại bị bệnh đột ngột
thế bác?
Ông không trả lời tôi mà nói:
- Cậu ạ, không phải quan trọng là người ta đã được,
đã mất cái gì. Những cái được mất mang tính chụp giật ấy. Chúng không bền. Mà
quan trọng hơn là người ta có cái gì. Có thể có những bất công, những không
may, nhưng khả năng của mỗi người thế nào rồi cũng sẽ được thể hiện, sẽ được khẳng
định, rồi cũng sẽ được công nhận thôi. Miễn là người ta phải có ý chí. Chẳng thể
che đậy cũng chẳng thể thổi phồng chuyện gì mãi được đâu. Thời gian là quan tòa
nghiêm khắc lắm…
Sau đó, cả phòng chúng tôi đi thực tập ở nước
ngoài hết, công việc đòi hỏi như vậy. Tôi cũng có trong danh sách nhưng không
được đi vì có viết một truyện ngắn “Chuyện về hai người”. Như tôi
đã nói, thế lực của ông viện phó vẫn rất mạnh vì có một ông thứ trưởng đỡ đầu.
Ai cũng nói với tôi, công nhận tôi tốt thật nhưng ngu, vì có ai lại đi bênh một
ông về hưu chống lại người đang nắm đầu mình bao giờ. Nhưng phải đến tận lúc
ông An nghỉ, một bà đàn em ông viện phó lên viện trưởng, chị ruột bà này cũng
lên thứ trưởng, tôi mới bị dính đòn, bị nốc-ao hoàn toàn.
Phòng tôi sau này rồi cũng tan tác hết. Bà trưởng phòng khi chạy sang
trường Tổng hợp cứ áy náy:
- Tôi có lỗi với các em. Thật tiếc! Các em thực sự
là những tài năng.
TPHCM 1983
