QUANH CHUYỆN CUỐN NỖI BUỒN CHIẾN TRANH ĐƯỢC TÔN VINH
Mới nhận quà mừng thọ của chính quyền địa phương, tôi tính sẽ “thiền”, ráng không chấp vào những nhố nhăng của đời phàm, nhưng bạn đọc cứ nhắn tin báo “Nỗi buồn chiến tranh” là một trong 14 cuốn sách được tôn vinh là tác phẩm tiêu biểu từ sau ngày thống nhất 1975. GSTS Nguyễn Cảnh Toàn cũng mới viết trên fb: “ MỘT ĐIỀU BẤT BÌNH ĐỐI VỚI CCB CHỐNG MỸ NHƯ CHÚNG TÔI
Tiểu thuyết “Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh (Hoàng Ấu Phương) được vinh danh là tác phẩm tiêu biểu “được nhiều người yêu thích” là cái tát đối với CCB như chúng tôi và tôi cực lực phản đối”. Bạn đọc vào bình luận bài của anh cũng nhắc đến chuyện tôi đã viết về NBCT, và chính anh Toàn cũng nhắc tới tôi: “Nhà phê bình văn học Đông La Nguyễn Văn Hùng đã có nhiều bài phê phán nghiêm khắc NBCT của BN và chủ tịch Hội nhà văn VN Nguyễn Quang Thiều”.
Vậy hôm nay, như trong chiến trận “chia lửa” với đồng đội, tôi đăng lại mấy ý đã viết về Bảo Ninh và NBCT.
1-12-2025
ĐÔNG LA
Sự hỗn loạn trước và khi tan vỡ ở LX đã tạo ra ở VN khuynh hướng cơ hội, đón gió, trở cờ, phản trắc, hướng về Mỹ và Phương Tây, thể hiện toàn diện: phủ nhận Chủ nghĩa Mác-Lê, phủ nhận hai cuộc kháng chiến, xúc phạm lãnh tụ và các nhà cách mạng, anh hùng liệt sĩ, lật sử. Trong lĩnh vực văn chương, Nguyên Ngọc phất cờ “đổi mới lộn ngược”, tâng bốc một số tác giả, tác phẩm, trong đó có “Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh.
***
Cuốn “Thân phận tình yêu” (tên khác của “Nỗi buồn chiến tranh”) được Hội Nhà Văn VN trao giải năm 1991, đã bị dư luận phản đối dữ dội, đặc biệt là những sĩ quan quân đội. Tạp chí Cộng sản có bài TỪ ĐÂU ĐẾN NỖI BUỒN CHIẾN TRANH? của TRẦN DUY CHÂU có đoạn:
“Bằng sự bôi nhọ sự nghiệp chống Mỹ của nhân dân ta, Bảo Ninh không chỉ xúc phạm đến những người đang sống … Tác giả Nỗi buồn chiến tranh còn muốn giết chết hẳn những người đã vĩnh viễn nằm xuống để cho “dân tộc quyết sinh”… Đó là sự khai tử của một ngòi bút quá nhẫn tâm đã coi họ là vật hy sinh mù quáng cho những cuồng vọng của con người”.
(Nguồn: Tạp chí Cộng sản, Hà Nội, số 10 (tháng 10-1994)
Trước tình hình đó, những người đã xét duyệt, trao giải cho NBCT như Vũ Tú Nam, Tổng thư ký Hội Nhà Văn VN (như Chủ tịch bây giờ), Nguyễn Khải, Nguyễn Quang Sáng đã thừa nhận là trao giải sai. Ban Chấp hành Hội Nhà văn khóa IV phải đọc bản tự phê bình trong Báo cáo trước Đại hội lần thứ V, đã in trên Báo Công an Tp HCM, số 478, ngày 13-9-1995.
Cụ thể, Nhà văn Nguyễn Quang Sáng nói: “tác giả sẽ phản lại đồng đội mình, tả họ như là hy sinh vô ích” (Báo Công an thành phố Hồ Chí Minh, Tp. HCM (13-9-1995). Nhà Văn Nguyễn Khải nói: “… Sau khi giải thưởng được công bố, sự phản ứng của dư luận bạn đọc là tức thì… Nhiều bạn bè trong quân đội đã gặp tôi để bày tỏ sự phản đối … Hội Nhà văn lại tuyên dương một cuốn sách viết về chiến tranh với một tâm trạng và cách nhìn của một người bi quan … Các anh ấy có quyền hỏi chúng tôi: Vậy chúng tôi là những người như thế nào? Chúng tôi muốn gì? (Nguồn: Công an thành phố Hồ Chí Minh, Tp.HCM (20-9-1995). Nhà văn Vũ Tú Nam: “… Sự mơ hồ của tác giả giữa chiến tranh chính nghĩa và phi nghĩa … cái nhìn u ám của anh (tác giả) đã khiến cuốn sách phản ánh méo mó cuộc chiến đấu thiêng liêng của dân tộc… Sự phê phán của công luận sau đó là chính đáng…”
(Trích từ tập tài liệu “Đời sống văn nghệ thời đầu đổi mới” do Lại Nguyên Ân và Nguyễn Thị Bình cùng một số sinh viên, nghiên cứu sinh thực hiện cuối năm 2006).
***
Riêng Bảo Ninh đã thừa nhận khi viết tiểu thuyết “Nỗi buồn chiến tranh” là: “Tôi không muốn viết theo một cái “tông” có sẵn”, nên: “Những gì tôi viết trong cuốn sách này, tôi cũng đã nói rằng nó không hoàn toàn là sự thật”. “chiến tranh tóm gọn lại là sự chết chóc, hủy diệt. Tôi nghĩ thế là quyền của tôi, và có người phê phán, tôi thấy cũng chẳng sai”; “cách viết của tôi về chiến tranh khác với các nhà văn khác” (http://www.Baodatviet.vn/Utilities/ PrintView.asp x?ID=9840).
“Cái khác” của Bảo Ninh chính là: nếu thời chiến đa phần thanh niên nhập ngũ theo lý tưởng giải phóng dân tộc, tham gia chiến đấu để giành lại chủ quyền đất nước thì nhân vật Kiên của Bảo Ninh ra đi với lời dặn của cha ý là đừng dại mà chết vì lý tưởng: “…một người sinh ra là “để sống, để nếm trải sự đời một cách đủ ngành ngọn chứ không phải là hy sinh nó”, “mong con hãy cảnh giác với tất cả những sự thúc giục con người lấy cái chết để chứng tỏ một cái gì đấy” (Nỗi buồn chiến tranh, NXb Hội Nhà văn, 1991, tr.61); “Cái khác” của Bảo Ninh là viết bôi đen hình ảnh “anh chiến sĩ giải phóng”: Hiếp dân lành (chuyện cô Phương bị hiếp tập thể trên tầu) (tr.243) ; hành lạc tập thể (giữa phân đội trinh sát với 3 cô gái trong khu trại tăng gia huyện đội) (tr.31); bài bạc, hút xách (hút hồng ma), trốn chạy, đào ngũ (nhân vật Can), tàn sát tù binh (tr.42), v.v…
Đặc biệt, GS Nguyễn Cảnh Toàn, với tư cách là người từng cùng đơn vị với Hoàng Ấu Phương, Bảo Ninh, viết trên fb: “Khi tôi đọc “Nỗi buồn chiến tranh”, tôi giật mình: BN viết về chính nó, chính tôi, chính chúng tôi, đồng đội của chúng tôi trong chiến tranh nhưng rất rất nhiều sự việc bịa đặt, sai sự thật đến mức không thể chấp nhận”.
***
Tiêu chuẩn để xác định giá trị của một tác phẩm văn chương hiện thực là chân, thiện, mỹ, nhất là lại phản ánh lịch sử thì tái hiện được sự thật càng phải được coi trọng. Thứ hai, người cầm bút nào cũng phải hiểu là “Văn chương phải tải đạo”. Với “Nỗi buồn chiến tranh”, như chính Bảo Ninh đã thú nhận là mình viết “không đúng” và “người phê bình tôi cũng không sai”. Vậy “Nỗi buồn chiến tranh” là cuốn sách đã xuyên tạc sự thật, mà đã sai sự thật thì cuốn sách tải được “đạo” gì? Có chăng chỉ có thể là tà đạo mà thôi! Với cách nhìn bệnh hoạn, Bảo Ninh đã viết đồng đội của mình đã chiến đấu điên dại, khát máu, như súc vật thế này: “Tôi (nhân vật chính) như sẵn sàng nhập thân trở lại với cảnh lửa, cảnh máu, những cảnh chém giết cuồng dại, méo xệch tâm hồn và nhân dạng. Thói hiếu sát. Máu hung tàn. Tâm lý thú rừng. Ý chí tối tăm và lòng dạ gỗ đá”.
Bảo Ninh sau viết NBCT còn có sai lầm dây chuyền. Trên báo điện tử Bình Phước, 06/10/2019, có bài “Xét lại lịch sử” - âm mưu thâm độc” cho biết, Bảo Ninh, khi trả lời phỏng vấn trong tập 9 bộ phim tài liệu “Chiến tranh Việt Nam” của Ken Burns và Lyun Novick, đã cho rằng cuộc kháng chiến ở ta: “đó là một cuộc nội chiến”. (https://baobinhphuoc.com.vn/.../xet-lai-lich-su---am-muu...)
Ai có chút hiểu biết và tôn trọng sự thật cũng phải thấy rằng cuộc chiến tranh đã xảy ra tại VN không phải là nội chiến mà xuất phát từ việc Pháp đã xâm lược VN, phải chấm dứt khi bị thua đau tại Điện Biên Phủ, Mỹ đã thế chân Pháp, lập ra chế độ VNCH để duy trì cuộc chiến, thực hiện "thuyết domino" (domino theory) của Tổng thống Dwight D. Eisenhower, sử dụng VN làm tiền đồn chống Chủ nghĩa Cộng sản tại Đông Dương. Mỹ đã làm mọi cách để chiến thắng nhưng đã thua, và thừa nhận sai lầm. Cựu bộ trưởng quốc phòng Mỹ Robert McNamara đã phải thú nhận: “Chúng tôi đã sai lầm, sai lầm khủng khiếp!”
Những phát ngôn của những nhân vật chóp bu cả phía Mỹ và VNCH đã chứng tỏ Bảo Ninh nói ngược.
Theo https://vi.wikipedia.org/, trong bài “Quá trình can thiệp của Mỹ vào Việt Nam (1948-1975)” có đoạn:
“…thượng nghị sĩ (4 năm sau trở thành Tổng thống) John F. Kennedy tuyên bố vào ngày 1/6/1956:
“Nếu chúng ta không phải là cha mẹ của nước Việt Nam bé nhỏ [chỉ Việt Nam Cộng hòa] thì chắc chắn chúng ta cũng là cha mẹ đỡ đầu của nó. Chúng ta là chủ tọa khi nó ra đời, chúng ta viện trợ để nó sống, chúng ta giúp định hình tương lai của nó (…). Đó là con đẻ của chúng ta - chúng ta không thể bỏ rơi nó, chúng ta không thể không biết tới những nhu cầu của nó”.
Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Nguyễn Văn Thiệu cũng đã từng phát biểu: "Nếu Mỹ mà không viện trợ cho chúng tôi nữa thì không phải là một ngày, một tháng hay một năm mà chỉ sau 3 giờ, chúng tôi sẽ rời khỏi dinh Độc Lập!" Tướng Nguyễn Cao Kỳ, năm 2005, khi về Việt Nam và trả lời phỏng vấn của báo Thanh Niên, đã nói: "Mỹ luôn luôn đứng ra trước sân khấu, làm "kép nhất". Vì vậy ai cũng cho rằng đây là cuộc chiến tranh của người Mỹ và chúng tôi là những kẻ đánh thuê".
Tiến sĩ Daniel Ellsberg, sĩ quan Lầu Năm Góc và là cố vấn Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ đã viết:
"... Cuộc chiến đó không có gì là "nội chiến", như nó đã không là nội chiến trong cuộc tái chiếm thuộc địa của Pháp được Mỹ ủng hộ. Một cuộc chiến mà trong đó một phía hoàn toàn được trang bị và trả lương bởi một quyền lực ngoại quốc – một quyền lực nắm quyền quyết định về bản chất của chế độ địa phương vì những quyền lợi của mình – thì không phải là một cuộc nội chiến... Theo tinh thần Hiến chương Liên Hiệp Quốc và theo những lý tưởng mà chúng ta (nước Mỹ) công khai thừa nhận, đó là một cuộc ngoại xâm, sự xâm lược của Mỹ".
***
Đã là sáng tác thì không thể đạo văn, “một tác phẩm tiêu biểu” thì càng không thể. Nhưng trong “Nỗi buồn chiến tranh” Bảo Ninh viết đoạn Kiên trở lại xóm Đồi Mơ gặp Lan nảy sinh tình yêu bất ngờ rồi chia tay rất giống đoạn trong “Bông hồng vàng” (NXB Văn hóa Thông tin, 2001, tr. 270) Pauxtopxki viết Anđexen gặp và chia tay Elêna. Nếu Anđexen của Pauxtopxki phải chia tay Elêna như “trả một giá đắt” cho những chuyện cổ tích thì Kiên cũng “lòng thắt lại” và kỷ niệm về mối tình đó đã “làm chín muồi cái khát vọng thể hiện thiên chức thiêng liêng” (tức viết văn). Nếu Elêna nói với Anđexen: “Anh hãy chạy đi… Đừng nghĩ gì đến em. Nhưng nếu một ngày kia, tuổi già, nghèo nàn và bệnh tật có làm anh đau khổ thì chỉ cần anh nhắn cho em một lời, em sẽ… tới an ủi anh”, thì cô Lan cũng nói với Kiên: “Đừng bận về em. Đời anh rộng mở, hãy đi vào hãy sống cho thỏa… Còn nói ví dụ… một ngày nào anh gặp cảnh ngộ không hay, thấy đã hết ngả để đi tiếp thì xin anh hãy nhớ ngay rằng, dù sao cũng còn có một nơi, cũng còn một người… một chốn anh về” (Nỗi buồn chiến tranh, tr. 57).
Vậy mà, không hiểu vì cái gì người ta vẫn cứ cho “Nỗi buồn chiến tranh” là hay nhất, rồi văn chương Việt Nam chỉ có Bảo Ninh mới biết viết tiểu thuyết, còn cho là ứng cử viên sáng giá nhất cho giải Nobel! Và hôm nay lại tiếp tục được tôn vinh.
1-12-2025
ĐÔNG LA
