|
TRONG
CUỐN BÓNG TỐI CỦA ÁNH SÁNG:
CÓ
BÀN VỀ THƠ NHÓM MỞ MIỆNG
22/07/2013
mà
thôi" (2006)
Lời dẫn: Nhờ đánh tiếng, rồi được chỉ dẫn của bác Đông La, tôi tìm lại được một bài viết từ
năm 2006 của bác mang tiêu đề "Chủ nghĩa hậu hiện đại và ảnh hưởng ở nước ta". Một
bài viết gọn, sáng rõ quan điểm, và ở dưới có ghi rõ tư liệu tham khảo là:
"Bài
viết có tham khảo: Art of the Post Modern Era của Irving Salder
(Như Huy dịch);Chủ nghĩa hậu hiện đại và văn chương của Barry Lewis (Hoàng Ngọc Tuấn dịch); bài của Thụy Khuê và
vài người khác về chủ nghĩa hậu hiện đại."
Quan điểm cơ bản của bác Đông La về
hậu hiện đại trong văn chương có thể thấy ở đoạn cuối bài. Xin trích lại
nguyên văn đoạn này, từ đây trở xuống.
…
" ....Các nhà phê bình cho
rằng, tất cả những sự khác thường đó của bút pháp hậu hiện đại, cái triệu
chứng rối loạn ngôn từ, là do trong sự rạn nứt của xã hội tư bản, chúng chính
là biểu hiện, theo Lyotard: “hiện nay chúng ta đang ở trong một hình thức mới
của bệnh thần kinh phân liệt".
Chủ nghĩa Hậu hiện đại cũng như
mọi trào lưu đã xuất hiện khác đều có phần có lý. Tư tưởng chống giáo điều,
chống khuôn mẫu xơ cứng, áp đặt; đấu tranh cho bình đẳng, dân chủ, vai trò cá
nhân; phá vỡ những quy phạm nghệ thuật mòn cũ… là những mặt tốt. Nhưng ở ta,
tiếp thu nó với ý thức mê muội, nô lệ, đề cao một cách phi lý, áp dụng một
cách cực đoan thì khó mà được ủng hộ rộng rãi. Về mặt tư tưởng, sự cực đoan
theo tinh thần hậu hiện đại sẽ dẫn đến sự hỗn loạn vô chính phủ.
Ngay Lyotard, nhà tư tưởng đã xây
những tầng nền đầu tiên cho trào lưu hậu hiện đại, cũng rất cực đoan khi cho
tất cả các lý thuyết đã có đều đổ vỡ, bởi trong thực tế chả có lý thuyết nào
đổ vỡ hoàn toàn cả mà chúng chỉ chưa hoàn chỉnh, chúng đều góp phần như những
viên gạch lát con đường tiệm cận đến chân lý; còn nếu tất cả là sai và đổ vỡ
thì thế giới không thể có nền văn minh hôm nay. Trong văn chương nghệ thuật,
sự cực đoan của chủ nghĩa hậu hiện đại sẽ biến nó thành trò chơi lập dị, vô nghĩa.
Một số nhà phê bình người Việt ở
hải ngoại đã tuyên truyền hậu hiện đại một cách phi lý: “Cuộc đấu tranh lớn
nhất của giới cầm bút Tây phương trong khoảng gần một nửa thế kỷ vừa qua
chính là để thoát ra khỏi bóng ma của tham vọng thể hiện cái tôi và tái hiện
hiện thực”. “Cái tôi và hiện thực” là toàn bộ cuộc sống loài người, văn
chương không thể hiện nó thì thể hiện hư không chăng? Rồi: “Chỉ còn lại
hai mối quan hệ chính: quan hệ giữa tác phẩm văn học với chính nó và quan hệ
giữa tác phẩm văn học này và những tác phẩm văn học khác”. Có lẽ nên
viết cần cắt đứt mọi áp đặt chủ quan lên văn chương thì đúng hơn, còn viết
như trên khác gì cho tác phẩm có thể tự sinh ra rồi tự thưởng thức nhau! Có
người khi đề cao hậu hiện đại đã rất cao ngạo khi nhìn văn chương trong nước,
nhưng chỉ bằng con mắt thô thiển nông cạn: “Mọi người cầm bút dường như
có một cái khuôn chung được đúc sẵn… người ta chỉ làm mỗi một công việc đơn
giản là "rót" câu chuyện của mình vào”.
Giống như ca nhạc, mỗi loại nhạc
đều có nét hay riêng nếu nhạc sĩ làm ra nó có tài và ca sĩ hát nó hay. Văn
chương hậu hiện đại cũng vậy, nếu nhà văn có tài cũng có thể viết hay. Nhưng
hình thức nghệ thuật luôn chỉ là cái vỏ, cái tạm thời, nay là mới mai đã là
cũ rồi. Chỉ có sự độc đáo và sâu sắc là những cái bất biến, là những thuộc
tính vĩnh cửu làm nên giá trị đích thực của văn chương. Sự độc đáo thuộc về
tài văn, sự sâu sắc thuộc về trí tuệ của mỗi tác giả. Bản chất muôn đời của
văn chương mãi mãi phản ánh tinh thần và cuộc sống con người, không cần đến
sự đổ khuôn của các chủ nghĩa cực đoan nó cũng luôn biến đổi, bởi tinh thần
và cuộc sống của con người luôn biến đổi.
Tinh thần hậu hiện đại đã và đang
phảng phất đâu đó trong văn chương Việt Nam cũng là lẽ thường tình, nhưng
không có tài, không hiểu biết đến nơi đến chốn mà mê muội bắt chước, thì chỉ
làm ra được những bản sao tồi mà thôi. Cũng đã có những nhóm cực đoan đúng là
đã làm ra được văn chương hậu hiện đại thứ thiệt nhưng tiếc là chỉ mới ở dạng
thấp nhất của nó. Ví dụ như tính phản kháng, phản kháng cao cấp tức là phải
có khả năng phân tích sự yếu kém của cái cũ và đưa ra được cái mới tốt hơn
thay thế, còn chỉ chống đối suông thì quá đơn giản. Có người đã mạnh miệng
tuyên bố chúng tôi viết thế là để chống đối đấy.
Có điều, sự chống đối đó không
phải là phẩm chất cao quý để vượt qua chủ nghĩa hiện đại mà chỉ đơn giản là
“quậy”, cái thái độ không cần đến nghệ sĩ mà những kẻ bất hảo vô học còn làm
tốt hơn. Có quá nhiều sự thô bỉ, bẩn thỉu, nhầy nhụa và hằn học, thậm chí lưu
manh, trong văn chương “hậu hiện đại” này. Trong văn chương có hỗn loạn, thô
tục, bẩn thỉu, bởi cuộc sống có phần như thế, nhưng coi chúng là “đặc trưng”,
là “thi pháp” thì đã phi lý, phi mỹ, phi luân và cuối cùng là phi nhân hóa
những đặc tính của văn chương.
Bởi đã là con người bình thường
ai cũng biết phân biệt tốt với xấu, sạch sẽ với bẩn thỉu, lịch sự với thô
tục… người ta chỉ để thùng rác chỗ khuất lấp chứ có ai lại trưng ra trong
phòng khách, mà văn chương như phòng khách của tinh thần, không thể quăng bừa
rác, uế tạp và thô bỉ lên đó được. Đã có những nhà phê bình, những trang web
mang danh ở xã hội hậu hiện đại văn minh đề cao loại văn chương đó, cố công
độc đáo hóa cái lập dị, nghiêm túc hóa cái bông phèng, sâu sắc hóa cái vô
nghĩa, cao siêu hóa cái tầm thường, và cuối cùng là nhân bản hóa cái phi nhân
tính, bởi đã kỳ công đi phân tích mùi thơm của thối rữa, tô vẽ màu sắc cho
rác rưởi; cả hai, cả sự sáng tạo và thẩm định, hoàn toàn có thể nói thực chất
chỉ là sự xả rác trí tuệ mà thôi.
Đông La"
|
Thứ Năm, 25 tháng 7, 2013
TRONG CUỐN BÓNG TỐI CỦA ÁNH SÁNG: CÓ BÀN VỀ THƠ NHÓM MỞ MIỆNG
