ĐÔNG LA
CHUYỆN SAU HỘI THẢO
(Mai Quốc Liên, Vũ Quần Phương, Trà
Giang,
Hữu Thỉnh, Đông La, không biết)
Trong
bữa cơm thân mật bế mạc Hội thảo Khoa học toàn quốc về Văn học, Nghệ thuật do
Hội đồng Lý luận, Phê bình Văn học, Nghệ thuật Trung ương tổ chức, tôi ngồi
cùng bàn bên Nhà thơ Nguyễn Chí Hiếu, TBT Báo Văn Nghệ TPHCM. Trong bàn còn có
Nhà Văn Nguyễn Trí Huân, TBT Báo Văn Nghệ Hội Nhà Văn VN; Nhà Phê bình Lê Thành
Nghị, Trưởng Ban Lý luận, Phê bình Hội Nhà Văn VN. Cả ba anh đều là ủy viên của
Hội đồng nói trên. Vì biết các anh ít hoặc không quen đọc mạng, tôi bảo ở trên
mạng có nhiều chuyện hay lắm, như Nhà văn Nguyễn Quang Lập, biệt danh “Lập què”, vì bênh Nhà báo Huy Đức, biệt
danh “San hô”, đã cho chuyện đóng
đinh vào đầu, đục răng, đục đầu gối tù binh Việt Cộng trong các “Địa ngục trần gian” là “có gì đâu”, là “chuyện khai thác thông tin bình thường trong thời chiến thôi mà”,
đã bị một blogger là Hòa Bình viết một bài với cái nhan đề có một không hai: Đ. mẹ thằng Lập! Cả bàn tròn mắt ngạc
nhiên. Tôi tiếp, hiện có hai vụ nóng nhất là bài nói của ông GS Trần Phương,
cựu Phó Thủ tướng “giá-lương-tiền”, bảo Mác sai và Chủ nghĩa Xã hội ở ta là lừa
bịp. Và chuyện Nhà Văn Nguyên Ngọc cho “việc
dạy sử không nên đắp bồi chủ nghĩa yêu nước”, bởi ông ta cho lòng yêu nước biến
thành chủ nghĩa là đã bị chính quyền chính trị hóa để phục vụ tuyên truyền. Ông
ta cũng cho không nên ca ngợi các Bà mẹ VN anh hùng quá vì sẽ làm đau lòng các
bà mẹ VNCH! Tất cả lại lắc đầu, ai cũng phản ứng, riêng anh Nguyễn Chí Hiếu đỏ
bừng mặt nói: “Uýnh tiếp đi Đông La, kỳ
này báo về nhà mới, khai trương bằng bài uýnh Nguyên Ngọc đi Đông La!” Tôi
nói với anh Hiếu cũng là nói với cả bàn, với hai lão già “mất dạy” này thì tôi
đã nhờ thằng cháu là Lê Quang Trung, sinh năm 1989, người từng đọc hết Toàn tập
Các Mác, sẽ viết 5 bài “uýnh” Trần Phương, nhưng mới có một bài thì xem chừng Trung
đã đo ván ông cựu PTT hơn Trung hơn 60 tuổi; còn với Nguyên Ngọc thì anh Hiếu
yên tâm, sẽ có bài ngay thôi.
***
Trước vụ nóng nhất này, trong bài Hy
vọng gì … trên basam
Nguyên Ngọc đã “nhận xét” về Hội đồng Lý luận, Phê bình văn học nghệ thuật TW:
“… cái hội đồng vừa kể … lại có quyền hành lớn nhất về văn học nghệ
thuật trên đất nước đau khổ này, thì quả là một sự sĩ nhục to lớn đối với
toàn bộ giới văn nghệ và lý luận văn nghệ”.
Lâu nay với dư luận đã thành quán tính, mặc nhiên Nguyên
Ngọc là một nhà văn tài năng và một nhà quản lý văn chương bản lĩnh có tư tưởng
đột phá. Vì cơ chế bảo thủ lạc hậu mà ông đã bị thất bại.
Giờ khách quan coi kỹ lại mọi chuyện thì hoàn toàn không
phải thế. Một thời rất dài, thậm chí cả những ngày hôm nay, những chuẩn mực về
tri thức khoa học xã hội nói chung và về văn chương nghệ thuật nói riêng ở nước
ta còn chưa chuẩn. Như GS Trần Thanh Đạm từng nói là còn trắng đen lẫn lộn,
thiện ác bất minh. Nhận thức thường mới ở cấp độ cảm tính chứ chưa phải nhận
thức lý tính.
***
Văn học nghệ thuật cũng như mọi mặt xã hội Việt Nam về mặt
tổ chức, quản lý, còn nhiều cái yếu, nên nó không phát triển
và đang ở trong tình trạng loạn chuẩn, trắng đen lẫn lộn, thiện ác bất minh.
Tình trạng loạn chuẩn này được khởi nguồn chính từ công cuộc đổi mới văn chương
nghệ thuật do Trần Độ lãnh đạo và Nguyên Ngọc là người phất cờ thực hiện ngày
nào. Cả Trần Độ và Nguyên Ngọc đã sai và bị mất chức từ lâu. Nhưng vì nhu cầu
đổi mới là có thật và việc lăng xê những tác giả, tác phẩm sai trái như Dương
Thu Hương, Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Bảo Ninh, v.v… là “mới”, là “tài
năng” đã tạo thành dư luận khủng khiếp, đã tạo ra lực quán tính khủng khiếp, nên
dư luận đó còn kéo dài đến hôm nay và sẽ chưa chịu dừng lại nếu không có một
lực mạnh hơn chặn đứng.
Vì vậy có một Hội đồng Lý luận, Phê bình Văn học Nghệ thuật
Trung ương là quá tốt và quá cần thiết.
Lĩnh vực Văn học Nghệ thuật là sáng
tác, mà sáng tác tất không phải việc đổ khuôn, nên chức năng của Hội đồng không
thể là chuyện “ban bố đúng sai” như ý Nguyên Ngọc. Mà chức năng chính
của nó theo tôi là tổ chức, quản lý, nó không “ban bố đúng sai” theo
khuôn mẫu nhưng lại phải có đủ trình độ và quyền lực để phân định được sự cao
thấp, đúng sai.
Với
hiện trạng, chính Hội đồng cần phải tháo gỡ những nút thắt để phát huy dân chủ,
để những nhân tố mới cả về tác giả lẫn tác phẩm nảy nở; cần phải đánh giá, định
giá, tôn vinh chính xác và công minh những sáng tác mới xuất hiện, giàu tính
sáng tạo, giàu tính phản biện dựa trên nền tảng chắc chắn của tri thức và đạo
lý, có tầm tư tưởng cao sâu. Càng khuyến khích tự do sáng tác thì lại càng cần
phải quản lý, giám sát, định giá, nếu không sẽ loạn chuẩn.
***
Quay
lại xem cụ thể cái bài mới nhất trên TuanVietNam
, 25/11/2013, mà Nguyên Ngọc mới tuôn lời “vàng”
ngọc. Tất nhiên không phải vàng ròng mà là thứ vàng người ta thấy phải bịt mũi
lại ngay!
Nguyên
Ngọc viết: “Ở Pháp, một số các nhà sử học
nổi tiếng đã lập ra một tổ chức gọi tắt là CVUH (Comité de vigilance face à
l’usage public de l’histoire), có thể dịch là Ủy ban cảnh giác đối với việc đưa
lịch sử ra sử dụng trong công chúng.
Các nhà sử học uyên thâm ấy cảnh giác với việc chính
quyền đương thời nhào nặn lịch sử để làm công cụ tuyên truyền cho những lợi ích
chính trị (đương nhiên là nhất thời) của họ.
Tôi nghĩ một sự cảnh giác thật hiền minh như vậy cũng
rất cần ở ta, nhất là khi chúng ta vừa bước ra khỏi một cuộc chiến tranh lâu
dài, ác liệt”.
Việc
bên ngoài người ta nhả ra chữ nào Nguyên Ngọc đớp ngay lại chứng tỏ cái dốt của
ông. Với các nước thực dân đế quốc quả đã có việc “nhào nặn lịch sử”. Phát xít Đức từng tuyên truyền chúng có sứ mệnh
diệt dân Do Thái và các chủng tộc hèn kém để “tinh chế” nhân loại; nước Pháp cũng gọi cuộc xâm lược VN là để “khai hóa”; còn Mỹ thì cho việc thế chân
Pháp tại VN là “chiến đấu bảo vệ thế giới
tự do”. Còn với VN ta chỉ có một lịch sử. Đó là lịch sử oai hùng chống
ngoại xâm, giành lại nền độc lập, chúng ta có “nhào nặn lịch sử” đâu mà cần cái “cảnh giác hiền minh” đó.
Nguyên
Ngọc tiếp: “con người bao giờ cũng chỉ có
thể đứng ở một góc nhất định nào đó của thực tại, nên luôn bị chính cái góc đó,
với các cạnh của nó, che khuất. Không thể nhìn toàn cục.
Trong hoàn cảnh khắc nghiệt của chiến tranh, cái góc
đó vì vô số lý do, càng hẹp hơn, các cạnh của nó càng dài hơn. Mặt khác trong
chiến tranh có những tình cảm không bình thường, được, hay bị đẩy cao lên,
thường đến cực độ. Hận thù là một trong những tình cảm nổi bật đó. Nếu giáo dục
của ta, dạy sử của ta sau chiến tranh, nói, viết, dạy về lịch sử chiến tranh,
mà lại càng cố ý làm đậm, sâu hơn cái góc vốn đã hẹp một cách tất yếu đó, thì
sẽ rất tai hại”.
Như
vậy, Nguyên Ngọc cho chúng ta trong chiến tranh đã nhìn sai về sự xâm lược, sự
căm thù giặc là “không bình thường”.
Có lẽ chỉ có một người tâm thần mới nghĩ như Nguyên Ngọc mà thôi. Hiện tại
chúng ta đã chào đón Phó Thủ tướng VNCH Nguyễn Cao Kỳ, Nhạc sĩ Phạm Duy, v.v.. trở lại Tổ quốc; đã bình
thường hóa quan hệ với Mỹ mà cựu TT Bill Clinton nói: “Việt Nam
trong trái tim tôi”; cựu TT Bush nói: “VN
là bạn”. Chúng ta đã hòa hợp, nhưng dù như thế thì cũng không ai, không
nước nào xóa trắng lịch sử cả. Thật nguy hiểm khi Nguyên Ngọc viết: “Tôi hiểu Farida Shaheed nói “việc dạy sử
không nên đặt ra mục đích đắp bồi chủ nghĩa yêu nước” chính là theo ý nghĩa đó.
Tôi cũng hiểu lòng yêu nước khác với chủ nghĩa yêu nước. Yêu quê hương, đất
nước mình là tự nhiên và tốt đẹp. Nhưng khi nói đến chủ nghĩa thì tức đã có ý
đẩy tình cảm ấy đến thành cực đoan, thành chật hẹp, duy nhất, có màu sắc kỳ thị
với những gì không phải là đối tượng yêu đó của mình. Không nên “sử dụng” (chữ
của CVUH) lịch sử, dùng việc dạy lịch sử cho mục đích chủ nghĩa”.
Chưa
hết Nguyên Ngọc còn tâm đắc với ý này của một người bạn: “Chúng ta tôn vinh các bà mẹ Việt Nam anh hùng từng có nhiều con hy
sinh trong chiến tranh, là đúng thôi. Nhưng có lẽ cũng đừng làm quá. Còn có
hàng triệu bà mẹ khác, có con đi lính cho chính quyền miền Nam và đã ngã xuống. Mình làm quá,
các bà mẹ ấy sẽ tủi thân”.
Như
vậy Nguyên Ngọc đã xóa nhòa tất cả, cuộc sống không còn trắng đen, phải trái
nữa. Chúng ta cần tha thứ và đã tha thứ, chính tôi đây cũng đã lấy vợ mà gia đình
có một chú ruột là đại úy VNCH; một chú ruột là cha tuyên úy bị đi tù 13 năm. Sau
khi được về, ông đã trở lại cuộc sống bình thường, cuối cùng ông được làm cha
sở một nhà thờ lớn là nhà thờ Chí Hòa. Khi chết, lễ tang ông có Hồng y làm chủ
tế, có lãnh đạo Quận Tân Bình tham dự. Khi đưa tang có công an gác những ngã tư
gần nhà thờ cho xe chạy thông tuyến. Nhưng dù như vậy, dù không còn thù hận,
nhưng cuộc sống luôn có chính nghĩa, phi nghĩa. Không ai có thể đồng nhất người
anh hùng với kẻ bán nước. Viết như trên Nguyên Ngọc đã ngang nhiên phản bội
những đồng chí, đồng bào của mình; lấy lòng những người từng bên kia chiến
tuyến còn chưa nguôi thù hận. Nghĩa là đến tận hôm nay, Nguyên Ngọc còn chiêu
hồi “Bên thua cuộc”, giống như một
công dân mạng viết về Bùi Tín, Nguyên Ngọc cũng chính là “miếng giẻ chùi máu giày quân xâm lược”!
Chỉ
có điều khó hiểu là, tại sao VietNam.net,
tờ báo điện tử lớn nhất VN, của Bộ TT & Truyền thông VN, lại cho đăng bài
viết đó của Nguyên Ngọc? Trước đây, VietNam.net
cũng đăng bài của Kỳ Duyên viết: “Cũng giữa những ngày này, người
hâm mộ nhạc Phạm Duy còn đang đắm mình vào những ca khúc nổi tiếng, tài hoa của
ông, thì có một "điệp khúc" khác, cứ lặp đi lặp lại, thật đáng hổ
thẹn. Đó là "điệp khúc công chức 100 triệu". Việc dùng “tài hoa”
của Phạm Duy đối lập với tệ nạn mua bán chức để vừa ca ngợi Phạm Duy vừa phê
phán chế độ là việc làm khập khễnh, thiển cận, và nói theo “nghị” Phước là “đại ngu”! Giả sử tôi cũng so sánh “đểu”
như Kỳ Duyên, giữa phẩm chất của một chế độ đã dang rộng vòng tay đón một người
mấy lần phản trắc như Phạm Duy trở về với một phẩm chất xấu nhất mà người ta đã
nói về ông mà tôi không nỡ nói ra, thì Kỳ Duyên thấy sao đây?
Trong
Hội thảo của Hội đồng vừa rồi cũng có ý nói để nền Văn Học Nghệ thuật VN phát
triển đúng đắn cần làm trong sạch môi trường các diễn đàn, cần phê phán những quan
điểm và việc làm sai trái, như bài viết “Phê
bình chỉ điểm” của Phạm Xuân Nguyên và việc Hội Nhà văn HN trao giải thưởng
cho những người luôn ở trên tuyến đầu chống phá đất nước là Nguyên Ngọc và Huệ
Chi.
Rất
mong Hội đồng Lý luận, Phê bình Văn học Nghệ thuật TW, ngoài công tác tổ chức,
vạch đường lối, còn thực hiện được nguyên lý tập trung dân chủ của Chủ nghĩa
Mác Lênin, vừa phát huy dân chủ vừa có quyền uốn nắn chỉnh sửa, có thể loại bỏ
việc tôn vinh sai trái những tác phẩm, đồng thời bảo vệ được những tác phẩm tốt
bị phủ nhận vì trình độ kém hoặc do những ý xấu liên kết lại để bác bỏ. Và cũng
có thể chấn chỉnh những sai trái liên quan đến văn học nghệ thuật trong toàn bộ
hệ thống truyền thông hiện tại.
2-12-2013
ĐÔNG
LA
