CUỘC ĐỐI THOẠI
ÔNG CHẲNG BÀ CHUỘC
(VỀ CHUYỆN
DƯƠNG THU HƯƠNG ĐI MỸ)
Qua trang talawas, tôi rất thích
thú nhưng không ngạc nhiên theo dõi diễn biến tâm trạng của Trịnh Lữ (dịch giả
cuốn “Cuộc đời của Pi”) khi dự cuộc
đối thoại của Dương Thu Hương với Robert Stone về “thực tế chiến tranh, tình trạng kiểm duyệt và vai trò của nhà văn trong
xã hội Việt Nam” trong khuôn khổ Liên hoan Văn học Quốc tế New York do chi hội PEN tại Mỹ tổ chức. Từ hành động ông “vội mua vé” đi dự, rồi ý định tặng sách
- “môt món quà hay ở buổi sơ giao” -
đến thái độ “ngạc nhiên hết sức”, “xấu hổ”, “ngao ngán”, rồi cuối cùng phải bật lên trong đầu chữ “stupid!” và đòi người ta cái điều họ
không thể có: “làm giặc cũng phải có kiến
thức chứ ”!
Chỉ mới hiểu Dương Thu
Hương bằng “những tin tức có phần đồn
thổi về những gì chị đã làm bên ngoài văn
chương” thì Trịnh Lữ có sự thay đổi thái độ như trên, khi được tận mắt
chứng kiến “thần tượng” của mình, cũng không có gì là lạ. Riêng tôi, nếu được
tham dự như Trịnh Lữ, sẽ không ngạc nhiên, vì cách đây mấy năm tôi đã viết “có những tài năng lọt thỏm trong ngôi nhà
tên tuổi mênh mông của họ”, và mới đây trên một diễn đàn tôi cũng đã viết “người ta đã dựng lên những ngọn cờ, rồi cờ
thì có thật, nhưng chỉ là cờ đuôi nheo mà thôi ”. Tiếc là trong thực tế,
không chỉ có riêng trường hợp Trịnh Lữ hiểu về Dương Thu Hương “qua đồn thổi”, mà giờ đây, trong thời
đại thông tin chồng chất, tiêu chí, chuẩn mực của những hệ giá trị lại ngược
nhau, người ta cũng thường chỉ biết về những nhân vật này nọ một cách “đồn thổi” như vậy thôi, chứ có mấy ai
hiểu đúng và đủ về ai!
Chính vì thế, khi có dịp được “nhìn gần” những
“thần tượng” của mình, nguời ta mới hay bị bất ngờ, người ta mới thấy lạ là có
những nhà “đại triết học” như Hoàng Minh Chính lại đọc không “thủng” những
nguyên lý của một triết thuyết; có những nhà “đại phê bình” như Trần Mạnh Hảo,
đến những khái niệm cơ bản như Siêu thực,
Ấn tượng, Tượng trưng cũng không hiểu nên nói lung tung. Giờ đây với Dương
Thu Hương cũng vậy, một tên tuổi lừng lẫy, một “chiến sĩ dân chủ” kiên cường
nhất, một người tự cho mình là sáng mắt, còn cả dân chúng Việt (theo Đảng) đều
mù quáng; một người dám cho chế độ của một đất nước từng đánh thắng sự xâm lược
của “hai đế quốc to”, đang ổn định và
phát triển... là một “thể chế man rợ”, dân chúng “không đủ khôn và khát vọng để sống”, cần
phải được “mở mắt ra và biết sống cuộc
sống con người!”... nhưng lại hiện nguyên hình là một người đàn bà, ngoài
chuyện bạo miệng, chua ngoa, không còn gì khác. Vì thế, ở cuộc gặp gỡ giữa “một
chiến sĩ” đang ở trên “tuyến đầu” như thế với cái hội “Ngoài những hoạt động bảo vệ tự do và an toàn sinh mạng cho các nhà văn
bị ngược đãi và cầm tù, Chi hội PEN tại Hoa Kỳ tranh đấu cho tự do diễn ngôn,
phản đối kiểm duyệt tại Hoa Kỳ và hải ngoại, bảo trợ các chương trình và diễn
đàn công cộng về các vấn đề văn chương và chính trị đương thời...”, cử tọa
không được thấy trí tuệ đối đáp với trí tuệ, hiểu biết đối đáp với hiểu biết, không thấy có sự giao hòa, cảm thông giữa
những người văn minh ngoại hạng, lịch thiệp và mẫn tiệp ngoại hạng với nhau, mà
chỉ là một cuộc đối thoại khấp khểnh, ông chẳng bà chuộc!
Dương Thu Hương đã sai lầm khi mang đến nơi sang
trọng đó cái bảo bối từng làm cho tên tuổi mình vang dội. Đó là thái độ của một người đàn bà đành hanh và thứ ngôn ngữ chợ búa. Một người hiểu biết
và lịch thiệp không thể dùng câu “Tôi
chọn con đường làm giặc” để chỉ sự dấn thân của mình, trong giao tiếp quốc
tế. Vì thực chất Dương Thu Hương nói mình “làm
giặc” là với hàm ý làm giặc một cách văn minh, chính nghĩa chứ không phải
theo nghĩa đen, nhưng làm sao người phiên dịch có thể dịch được ẩn ý này, vì thế
ông Nguyễn Quí Đức mới dịch dịu đi là “trouble
- maker”, không đúng với tinh thần của Dương Thu Hương. Là người đối thoại,
Dương Thu Hương lại không hiểu ý người đối thoại, nên mới có tình trạng có
những câu trả lời không đúng ý người hỏi, có chỗ ông hỏi trời bà nói đất như
Trịnh Lữ đã cho biết: “khi Stone hỏi:
“... đầu tiên chị theo đuổi tham gia phục vụ sự nghiệp của dân tộc mình; sau
này thì có vẻ như chị lại đi theo quan niệm về chân lí của riêng mình. Chị có
thể nói về chuyện này được không?” thì ông chỉ nhận được câu trả lời chẳng
ăn nhập gì: “Tôi không phải là nhà văn
chuyên nghiệp như ông!”.
Có lẽ mục đích những người tổ chức đối thoại muốn
biết được những suy nghĩ độc đáo hơn và sâu sắc hơn về sự xả thân, về tự do
sáng tác và sứ mệnh cao cả của văn chương của Dương Thu Hương khi được gặp trực
tiếp người đàn bà lừng danh này, để trưng ra cho cả thế giới được biết. Nhưng
rồi chỉ được thưởng thức ở Dương Thu Hương những phỉ báng, thóa mạ, những nhận
định thiển cận cực đoan về lịch sử, về chế độ và về dân chúng của chính đất
nước mình, kể cả sự xuyên tạc vô lý và buồn cười (như cho việc thanh niên Việt
Nam nồng nhiệt chào đón Bill Gates, khách mời của chính Thủ tướng Việt Nam, là
hành động chống Chính phủ Việt Nam), những món quá cũ, như thể bà sợ người Mỹ
chưa hiểu hết tinh thần chống cộng của mình vậy, khiến ông nhà văn Mỹ chủ trò
phải chưng hửng, từ ngạc nhiên qua cử chỉ nhún vai đến lúc hết kiên nhẫn phải
phát cáu, khi từ câu hỏi này đến câu hỏi khác của ông không được trả lời thỏa
đáng và nghiêm túc, nghĩa là chính bản thân ông, chứ không riêng gì đất nước
Việt Nam, cũng không đuợc tôn trọng. Cũng theo tường trình của Trịnh Lữ:
“Ông nói: “Đạo
lí của nghệ thuật là ở chỗ nó nhận diện được sự thật. Văn chương cũng vậy. Chị
nghĩ gì về điều này?”.
Hương đáp: “Ông
quá thương tôi nên mới hỏi tôi một câu to tát như vậy. Tôi đã nói tôi không
phải là nhà văn mà, thưa ông. Tôi xin cám ơn vì ông đã tốt với tôi như thế.”
Nguyễn Quí Đức
dịch cái ý “thương” và “tốt với tôi” ấy của Hương bằng từ “compassion”. Và
Stone lập tức phản ứng một cách khá gay gắt: “Compassion is not required here!”
(Thương hại không được đòi hỏi ở đây).
Rồi ông nói thêm vài lời nữa, như thể tự biện chứ không phải cho cử toạ
nghe, rằng chúng ta đến nói chuyện với nhau ở đây hôm nay không phải là vì
thương cảm xót xa gì với nhau, mà là vì muốn tìm hiểu ý kiến của nhau mà thôi”.
Thật xấu hổ! Tôi chẳng có gì dính dáng đến Dương Thu Hương cả cũng cảm
thấy xấu hổ, đơn giản chỉ vì tôi cũng là một người Việt Nam. Với tôi, Dương Thu Hương là
một nhà văn có tài văn trung bình, văn của bà không thể xuất chúng được, vì văn
chương hiện đại không chỉ là những câu chuyện kể hay mà còn phải chứa đựng
những tư tưởng, mà tư tưởng lại luôn liên quan đến cao thấp, đúng sai. Nhiều điều
Dương Thu Hương nói ra
trong tác phẩm không được đa số ủng hộ. Bà được ca tụng ngoài biên giới phần
nhiều vì tinh thần chống chế độ. Ví dụ cụ thể nhất về khả năng tư duy của Dương
Thu Hương chính là tâm trạng của bà khi
chiến tranh kết thúc mà bà đã một lần bộc bạch: “Mọi người đều vui sướng còn tôi thì khóc như cha chết vì đội quân thắng
trận lại thuộc về một thể chế man rợ hơn bên bại trận”; “Cuộc chiến ấy là một trò đùa man rợ của lịch
sử”, “và nó cho thấy cái đẹp không phải lúc nào cũng thắng, văn minh có lúc
phải qui hàng”… Nếu dựa trên lịch sử nước ta mà xét thì nhận định như vậy là sai. Từ khi vua Thành Thái, Duy Tân bị đi đầy, thì
giai cấp phong kiến Việt Nam đã đánh mất vai trò của mình. Những người như Khải
Định rồi đến Bảo Đại lên làm vua thực chất chỉ là vua bù nhìn. Dân ta đã thực
sự bị mất nước. Với có lẽ đến 99% là dân nghèo thì việc sinh ra một Đảng Cộng
Sản là đảng của những người nghèo là một lẽ tự nhiên, rồi dân tin theo Đảng
thực hiện công cuộc giải phóng và thiết lập một thể chế với lý tưởng công bằng
bác ái cũng là lẽ tự nhiên. Còn cái ý mà tôi đã đọc ở đâu đó là sao dân ta
không ngoan ngoãn lệ thuộc để giờ sung sướng hơn thì nếu tất cả những cuộc xâm
lăng trên thế giới không bị chống lại không biết thế giới ngày nay sẽ như thế
nào? Nó sẽ thuộc về quân Nguyên xưa hay thuộc Hít-le?... Như vậy, làm sao một
thể chế được hình thành do chiến thắng ngoại xâm lại man rợ hơn một thể chế
được nước ngoài dựng lên để thực hiện cuộc chiến ý thức hệ? Sự xâm lược không
thể là “trò đùa” và việc tự vệ và chống
xâm lược càng không thể là “trò đùa”! Giờ đây chúng ta đã khép lại quá khứ,
bang giao với tất cả các nước. Nhiều cựu binh Mỹ trở lại Việt Nam, khi hiểu
biết về đất nước con người Việt Nam, đã yêu Việt Nam còn hơn nhiều người Việt
Nam (như Dương Thu Hương chẳng hạn). Sự xâm lược đối với lương tri và một trí
óc lành mạnh sẽ mãi mãi không bao giờ có thể là “cái đẹp”, là “văn minh”
được! Dương Thu Hương nói vậy, không phải là người thiểu năng trí tuệ thì cũng
là một người tâm thần! Ngay cả lấy việc tụt hậu và yếu kém của nước ta và sự
tha hóa của một số cán bộ hiện tại để chứng minh những điều đó cũng là việc làm
đơn giản và thiển cận, không bàn ở bài viết này.
TP Hồ
Chí Minh,
7-5-2006.
(Đã đăng trên báo Văn nghệ Trẻ
và Đàn chim
Việt, Ba
Lan)
