CHÙM THƠ ĐÔNG LA: TÀI SẢN,
BẤT HẠNH, NHỮNG DÒNG SÔNG, CÁNH ĐÔNG QUÊ
Trên
báo Văn nghệ “Trung ương” (thuộc Hội Nhà Văn VN), số 36, ngày 5-9-1998, Nguyễn
Quang Thiều là biên tập thơ đã đăng bài thơ “Những nhịp cầu” của tôi, xong Thiều
gọi cho tôi bảo: “Ông Hữu Thỉnh khen thơ Đông La hay quá, kỳ này bảo Đông La dự
thi đi!”. Được Hữu Thỉnh khen sau lưng không dễ vì ông ấy khen thật. Bài “Những
nhịp cầu” tôi viết về hình ảnh những người nông dân cong lưng trên những cánh đồng
trông như lưng ong, lưng tôm, giống như những nhịp cầu, nhưng là những nhịp cầu
bằng xương thịt, không phải để xe cộ đi qua mà cho cả lịch sử, cả nền văn minh của
nhân loại đi qua. Bởi người nông dân làm ra sản phẩm là những thực phẩm, cái
quan trọng và quý giá nhất để nhân loại tồn tại, nhưng chúng lại luôn được định
giá rẻ mạt nhất. Vì thế mà ví họ như những nhịp cầu ở vị trí thấp nhất, cõng trên
lưng cho cả nhân loại đi tìm kiếm quyền lực, danh vọng và tiền bạc. Được Hữu Thỉnh
khen nên tôi có động lực, dốc sức làm một chùm thơ, trong đó có bài “Cánh đồng
quê”, để dự cuộc thi thơ “chào đón Giao thừa Thiên niên kỷ” ở báo Văn nghệ song
song với cuộc thi ở TC VNQĐ. Khi chùm thơ được đăng, anh Nguyễn Ngọc Thu, một
nhà thơ cùng làng Đông La với tôi, làm ở Trường “Nhân Văn”, bảo: “Tôi thích
chùm này hơn bài Tổ quốc-nửa bàn chân dính bùn và máu”. Anh bạn TS Dung, từng
đi thi học sinh giỏi văn, cũng ở “Văn Khoa”, bảo: “Đọc thơ anh, em không còn đọc
được thơ của ai nữa!” Ông Lê Huy Mậu, Chủ tịch Hội Văn nghệ ở Vũng Tầu, tác giả
lời bài hát Khúc hát sông quê nổi tiếng, đã làm hẳn một bài thơ “hoạ” bài “Cánh
đồng quê” để tặng tôi. Đặc biệt, Nhà thơ lão thành Hải Như, tác giả lời bài hát
“Thành phố hoa phượng đỏ” đi hỏi số điện thoại rồi gọi cho tôi: “Tôi là người
đã giới thiệu Vũ Tú Nam, Tổng thư ký Hội Nhà Văn (nay là Chủ tịch) vào Hội. Nếu
tôi có quyền, tôi sẽ cho anh giải nhất. Thơ anh hiện đại như lớp… nhưng anh đã
đạt được sự giản dị”. Nhưng rồi cuối cùng tôi không được giải mà người ta trao
cho một chùm thơ rất buồn cười được giải. Nghề viết người ta gắn thêm chữ “lách”
là vì thế và giá trị văn chương không thể cân đo đong đếm được. Cái số của tôi như đã nói, cũng chỉ có Chế Lan Viên mới đủ tài năng,
quyền uy, đức độ để công minh với tôi mà thôi.
Chùm thơ trên báo văn nghệ
ngoài hai bài hoành tráng, có tính sử thi, viết về quê hương, đất nước, về nhân
loại, tôi còn viết hai bài khắc hoạ chiều sâu thuộc về tâm trạng, tính cách, số
kiếp con người.
9-7-2019
ĐÔNG LA
TÀI SẢN
Có lúc muốn ngược dòng thời
gian vá lại những mảnh đời đã rách của mình
Gom nhặt những nỗi buồn, những
thất vọng, tuyệt vọng
Tắm gội bao tháng ngày lấm
láp
Làm ấm lại bao ngày lạnh giá
mùa đông
Nhưng liệu thế ta có còn là
ta?
Ta sẽ có gì trong máu với những
bằng phẳng, tròn xoe, dễ dãi, đủ đầy?
Khi kim cương chỉ sinh ra từ
lò luyện ngục
Và trầm cũng chỉ được tạo
thành từ máu của những vết thương cây!
7-1998
BẤT HẠNH
Những ngôi nhà
Chen chúc, xô đẩy dưới bầu trời
thành phố
Ai cũng muốn thiết lập một thế
giới lớn hơn thế giới mình có
Ai cũng muốn với tới một tầm
cao cao hơn tầm với mình có
Những ngôi nhà kiễng chân đứng
bên nhau
Dường như mỗi chủ nhân không
xây nên gương mặt nhà mà xây nên gương mặt mình
Phía sau mỗi vẻ lộng lẫy như
đều chất chứa nỗi bất hạnh
Nỗi bất hạnh của những cuộc
săn đuổi
Sự mệt mỏi của những cuộc săn
đuổi
Trong hành trình tìm kiếm hạnh
phúc người ta thường không đi tìm hạnh phúc mà lại bị cuốn theo những tham vọng
Thường lạc khỏi con đường của
mình
Thường díu vào nhau trong một
con đường chung
Đều tìm thấy một gương mặt giống
nhau nhưng không phải mặt mình
***
Trước cái túi bé nhỏ của cuộc
sống
Bánh xe lịch sử ngăn chậm lại
Bởi những ngộ nhận
Những tắc nghẽn
Những va đập
Những đụng độ…
Bởi nhu cầu của mỗi người
trong cuộc đời thật hạn hẹp
Nhưng tham vọng thì mênh
mông!
30-3-1999
(Báo Văn nghệ số 19,8-5-1999)
NHỮNG DÒNG SÔNG
Như nếp nhăn hằn trên trán
Trái Đất già nua
Như mạch máu chảy trong da thịt
đất phì nhiêu
Như vòng ôm người yêu quấn chặt
người yêu
Những dòng sông
Mạch nguồn của sự sống
Ai ngoài người thợ thời gian
đã miệt mài khơi nên những dòng sông?
Ngọn cỏ đầu tiên nào sinh ra
để dệt nên những châu thổ, những cánh rừng, choàng chiếc áo xanh lên mình Trái
Đất?
Con cá đầu tiên nào sinh ra để
ngập tràn sự sống?
Ngọn lửa đầu tiên nào đã được
đốt lên?
Để sáng lên ánh sáng của văn
minh
Nhưng trên một chiếc nôi
không chỉ bình nguyên mà núi cao vực xoáy
Dưới một vòm trời cũng chỗ
lành, chỗ rách
Ánh sáng phía này, bóng tối
phía bên kia
Giọt sống mong manh với định
mệnh không bình yên
Luôn nổi chìm trong bão tố của
chính mình, của chính những đứa con tự đốt cháy nơi mình sinh sống
Như hai kẻ song sinh luôn
song hành từng giây phút
Sự tham vọng hay yếu hèn nguồn
cội những tai ương?
Theo suốt chiều dài thăm thẳm
của thời gian
Dòng sông lịch sử quanh co
mang trên mình đầy thương tích
Băng qua những mảng thời gian
bị băm nát, những thiên kỷ bị cháy sém, những thế kỷ bị chặt khúc
Vẫn chẳng ngừng trôi
Chẳng ngừng trôi trên những
khác biệt lớn lao
Trên những cao thấp, những
sáng tối, những lành vỡ
Như sợi chỉ vẫn đêm ngày cần
mẫn
Khâu lành những vết thương
9-1998
CÁNH ĐỒNG QUÊ
Dường như không phải ở nơi Tạo
Hóa đặt ngày tạo Thiên lập Địa
Mà ở tận cùng sâu thẳm của ký
ức
Nơi mây bông đêm đêm vẫn lót
đệm ta nằm
Những hạt mưa mát lành vẫn tắm
gội tuổi thơ ta trong những giấc mơ sâu
Nơi có đêm trăng mười
sáu ta đã bất chợt được chiêm ngưỡng một vầng trăng khác cũng
tròn mười sáu
Em tắm sông hay là em tắm
trăng?
Những giọt trăng lung linh đậu
trên mịn màng da thịt
Đêm mỏng manh không che được
nữa rồi
Em chưa biết hay quên mình đã
là mười sáu?
Để ta sững sờ sau bụi
cây thưa
Để ta một đời tơ tưởng mộng
mơ
Ôi cánh đồng quê!
xxx
Ta nhớ xiết bao con đường ghồ
ghề sau làng gồng lưng cõng những dấu chân nhọc nhằn cấy cày khuya sớm
Những số phận dầu dãi
trong nắng lửa mùa hạ, trong gió bấc mùa đông
Người thì nhẹ mà nỗi lo thì
quá nặng
Đất như bị lột da vẫn không kịp
cho những vụ chiêm mùa
Những vụ mùa xếp hàng chờ
nhau đến lượt
Không ủ ấm được bao cuộc đời
bao số phận mong manh
Khi những đám mây như bị phơi
khô trong mùa hạn hán
Mặt đất cũng bị nghiêng cho
mùa nước lụt tràn đê...
xxx
Ôi quê hương!
Đã bao thế hệ sinh ra như chỉ
để bất hạnh
Cả cuộc đời ông lang bạt kỳ hồ
vẫn không ra khỏi những cuộc chiến triền miên
Cuộc đời cha cũng nằm gọn
trong dai dẳng nỗi nghèo đói
Tuổi thơ con lăn lóc trong
lam lũ nhọc nhằn
Những con chữ cũng bị đói lây
trong giờ lên lớp
Ngón chân tím bầm suốt mấy
mùa đông
Ôi, nếu cuộc đời có số phận
thì số phận của mỗi người chính là số phận của đất nước
Dường như ta đã trải qua cả mấy
cuộc đời
Đã từ bỏ được điều lặp lại
nghiệt ngã
Đôi chân lấm bùn rong ruổi khắp
đó đây
Những cung điện nguy nga đền
đài hùng vĩ
Những hành lang dát vàng, căn
phòng dát vàng...
Nhưng sao vẫn cháy lòng đêm
đêm nỗi nhớ
Nỗi nhớ về một vùng đất rách
nát và ẩm mốc
Cánh đồng quê!
xxx
Sao là cánh? Sao là đồng? Sao
lại Chùa Mô, Đằng Miều, Con Cóc?
Những cái tên lạ lùng đã khắc
dấu hồn ta
Nhớ vệt bùn hôm nao em làm ta
lấm áo
Em đã đền nụ cười sáng cả chiều
quê
Bộ ngực trinh nguyên đã rung
lên dưới lớp áo mờ...
Ôi quê hương!
Ta yêu người xiết bao vẫn phải
rời bỏ quê hương
Ta không thể mang theo con đường,
dòng sông, gốc đa da trâu mài nhẵn thín
Ta cũng không thể mang theo
đêm trăng âm vang tiếng cá quẫy
Nhưng ta vẫn tìm được cho
riêng mình một cánh đồng quê
Ta đặt cánh đồng trong mơ,
trong sách vở, trong suy tư
Giống như mẹ năm nao con trồng
cây lúa
Nhưng con không bón phân gio
mà bón những mảnh tri thức
Chúng không lớn lên trong nắng
mưa mà lớn lên trong ý nghĩ của con
Những cây trái không trổ bông
chỉ những suy nghĩ trổ bông
Đã kết tụ và theo về khắp chốn
Trên những nhịp cầu mênh mông
chữ nghĩa
Từ một cánh đồng con đã đến
được mọi cánh đồng
Ôi, có nơi đâu kỳ lạ như những
cánh đồng Việt Nam
Tưởng như nước không phải là nước
mà mồ hôi
bao đời đọng
lại
Đất không phải là đất mà thịt
xương bao đời tạo thành
Mỗi ngọn cỏ gốc cây cũng rưng
rưng huyền thoại
Nơi có những bà mẹ nghèo nàn
nón lá áo tơi
Những bà mẹ tảo tần không một
chữ cắn đôi
Lại sinh ra bác học, kỹ sư,
nhà thơ, nghệ sĩ
Vóc hình mỏi mòn lại sinh những
anh hùng tướng lĩnh
Bao trẻ trâu bết bùn đã đến bục
vinh quang!
xxx
Ôi những bà mẹ anh hùng sớm tối
lúa khoai!
Nhưng hạt giống của mẹ không
chỉ mọc lúa khoai
mà nảy lên cả tùng, cả bách
Những tuổi tên đã làm rạng
danh đất nước
Đất nước của những cánh đồng
quê!
Tp.HCM
12-1998
(Báo Văn nghệ số 4,
23-1-1999)
