ĐÔNG LA
TỔNG KẾT VỤ CÁ CHẾT
Chuyện văn chương là chuyện trà dư tửu hậu nên tôi
xin gác lại trước thông tin mới mất về vụ cá chết do ô nhiễm biển Miền Trung.
5h chiều qua, 30-6-2016, Chính phủ họp báo công bố
kết quả điều tra nguyên nhân và thủ phạm gây cá chết hàng loạt ở biển miền
Trung.
Bộ trưởng, Chủ nhiệm VPCP Mai Tiến Dũng nói: "Những vi phạm và sự cố trong quá trình thi
công vận hành thử nghiệm tổ hợp nhà máy của công ty Formosa Hà Tĩnh là nguyên
nhân gây ra ô nhiễm môi trường biển nghiêm trọng, làm hải sản tại 4 tỉnh miền
Trung chết bất thường"; “Ngày
28/6, Formosa Hà Tĩnh đã nhận trách nhiệm làm hải sản chết hàng loạt tại 4 tỉnh”
Formosa đã đưa ra 5 cam kết: 1. Xin lỗi Chính phủ và nhân dân Việt Nam; 2. Bồi thường thiệt hại cho
dân và hỗ trợ giải quyết hậu họa 11.500 tỉ đồng, tương đương 500 triệu USD; và
cam kết hoàn thiện công nghệ, không tái phạm, v.v…
Như vậy vụ việc nóng nhất, quan trọng nhất, liên
quan đến cuộc sống của người dân cả một dải biển mấy tỉnh, mấy trăm km đã được
giải quyết.
***
Trước hiện tượng một số người chuyên kiếm cớ quấy
rối, làm loạn, vụ cá chết là một vụ to, họ lại diễn trò, người thì viết bài,
người ra tuyên bố, người viết kiến nghị, rồi đến kích động biểu tình, v.v… tôi
đã có viết mấy bài.
Như chuyện ông Thiện Ý Tống Văn Công đã có “ác ý”
viết: “Thay vì đến thăm người dân bị nạn,
Nguyễn Phú Trọng còn làm cái gọi là “thị sát kiểm tra tiến độ công trình
Formosa” của Công ty Hưng Nghiệp Formosa Đài Loan đóng tại Vũng Áng Hà Tĩnh
(Formosa Hà Tĩnh)… khiến nhân dân cả nước và người Việt ở hải ngoại phẫn nộ và
nghi ngờ rằng đảng và nhà cầm quyền VN đang cố tình bao che, tìm cách “hoãn
binh chi kế” cho thủ phạm có thời gian xóa sạch dấu vết một tội phạm”.
Nhóm Nguyễn Quang A, Hoàng Hưng, Nguyễn Huệ Chi cũng
ra TUYÊN BỐ cho có “một số thế lực bao
che và tìm cách hoãn binh để phi tang”.
Trước yêu cầu của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc
làm rõ nguyên nhân, điều tra sai phạm: “Dù
bất cứ cơ quan nào, dù bất cứ tổ chức nào, bất cứ cá nhân nào mà vi phạm pháp
luật thì đều có điều tra làm rõ trên cơ sở các căn cứ khoa học, chứ không phải,
không ai bao che được hết cả. Chính phủ kiên quyết bảo vệ quyền lợi chính đáng
của nhân dân”, thì với kết luận
và kết quả được chính phủ thông báo rộng rãi trước cơ quan truyền thông ngày
hôm qua, chính phủ VN đã nói là làm, hoàn toàn không có chuyện “bao che để phi tang” như “suy diễn đểu” của các vị quấy rối nói trên.
***
Nhưng với tôi kết quả thủ phạm là Formosa Hà Tĩnh là điều bất ngờ.
Thứ nhất, trước dư luận cho cá chết do nước thải của việc súc rửa
đường ống mà ông Giám đốc trung tâm an toàn vệ sinh môi trường của Formosa
Hoàng Dật Thuyên khẳng định, trong 296 tấn hóa chất mà công ty nhập về, chỉ có
2 loại được để tẩy rửa đường ống là axit HCl và xút NAOH. Hai chất này là chất
thường, không phải chất độc, nếu thải cùng nhau sẽ tự trung hòa thành nước nên
không thể làm cá chết. Hơn nữa ông Thuyên cũng cam kết: "Từ khi hệ thống hoạt động, chưa một lần xảy
ra trục trặc kỹ thuật hay phải trả nguồn nước thải về xử lý lại. Hiện những
chất thải ra môi trường tự nhiên như chất rắn, dầu mỡ, ni tơ… đều đạt giới hạn
giá trị tối đa"; "Khoảng mấy ngày đây chúng tôi không đi kiểm tra,
nhưng có một số đơn vị nhà nước đi kiểm tra và xác định cá không chết quanh khu
vực đó".
Thứ hai, về phía VN, báo chí cũng đưa tin, ngày 2/5/2016,
sau khi thu thập 12 mẫu cá biển, tôm, cua, mực... tại Hà Tĩnh, Viện Kiểm nghiệm
an toàn vệ sinh thực phẩm quốc gia kết luận, hàm lượng kim loại nặng, thuốc bảo
vệ thực vật trong các loại thực phẩm này đều trong giới hạn cho phép. Phân tích
từ 9 đến 16 chỉ số mẫu nước biển tại 4 tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và
Thừa Thiên - Huế, Tổng cục Môi trường đánh giá tất cả nằm trong giới hạn cho
phép. Tới thời điểm hiện nay, chưa có bằng chứng kết luận của mối quan hệ liên
quan của Formosa
Rồi truyền thông đưa hình ảnh Bộ trưởng Bộ TT - TT
Trương Minh Tuấn đã mời tất cả các nhà báo có mặt tại một cuộc họp đi ăn cá
biển tại nhà hàng hải sản Hải Yến nằm trên đường du lịch ven biển Nhật Lệ thành
phố Đồng Hới, rồi Bí thư Đà Nẵng Nguyễn Xuân Anh cùng Chủ tịch thành phố Huỳnh
Đức Thơ xuống biển Mỹ Khê tắm cùng với người dân.
Cộng với thực tế nắng nóng hạn hán kéo dài, cả nước
đợi mưa, cá chết nhiều nơi ở VN và trên thế giới chứ không chỉ ở biển Miền
Trung.
Vì vậy tôi và không ít người cho rằng nguyên nhân
chính là El Niño. El Niño là hiện tượng nước biển nóng lên gây nhiều đại họa,
trong đó có việc làm giảm oxy hòa tan trong nước biển làm cá chết hàng loạt.
***
Nhưng đúng như triết học Mác thực tế mới là tiêu
chuẩn kiểm tra chân lý. Thực tế không phải như thông tin phía “ta” đưa ra để
“an dân”, cũng không phải như phía “người ta” đưa ra để che chắn tội. Sau một
khoảng thời gian làm việc cật lực, từ các vị có trọng trách đến các chuyên gia
của VN và nước ngoài, Ban lãnh đạo Formosa Vũng Áng đã phải thừa nhận
trách nhiệm của họ về nguyên nhân sự cố cá chết hàng loạt tại vùng biển 4 tỉnh
Bắc Trung Bộ. Ông Trần Nguyên Thành, Chủ tịch Công ty Gang Thép Hưng Nghiệp
Formosa Hà Tĩnh, đã viết: "Sự việc
này là một sự cố ngoài ý muốn, nguyên do chính của sự cố trong hệ thống xử lý
môi trường của chúng tôi là có một số ngày bị mất điện trong thời gian đầu
tháng 4 năm 2016, trong thời gian đó hệ thống quản lý của chúng tôi không kiểm
soát được chất lượng nước thải, điều này đã làm ảnh hưởng tới môi trường nước
biển miền Trung và là nguyên nhân sinh ra cá chết".
Như vậy họ đã thải trực tiếp chất thải vào biển
không qua xử lý không như ý của ông Hoàng Dật Thuyên nói trên.
Chìa khóa để mở ra cánh cửa điều tra đó là hiện
tượng 50% mẫu cá chết có nhiễm phenol và xyanua mà trong vùng chỉ có nhà máy
luyện cốc của Formosa Hà Tĩnh thải ra hai chất này. Từ đây các nhà điều tra đã
phát hiện tới 53 sai phạm từ thiết kế, thi công cho đến vận hành của Formosa Hà
Tĩnh.
Quá trình sản xuất gang của lò cao, than cốc được
dùng vừa đốt cháy để cung cấp nhiệt nung quặng vừa thực hiện phản ứng khử
quặng sắt (gồm các ôxít sắt) hoàn nguyên thành sắt để tạo gang. Vì vậy cần phải
luyện than đá (than mỡ) thành than cốc. Quá trình cốc hoá than người ta thu
được ngoài than Cốc còn có các thành phần hữu cơ trong than đá bay hơi được
ngưng tụ thành dầu cốc chứa các chất hoá học, trong đó có Phênol và Xyanua. Vì
vậy mà nước thải nhà máy cốc hóa than chứa Phênol và Xyanua. Đây là cơ sở khoa học
khẳng định nhà máy luyện cốc của Formosa
Hà Tĩnh là thủ phạm chính. Mà Xyanua thì đúng là một chất cực độc!
Như vậy, các nhà “rận” lu loa cho nguyên nhân chính
là do súc rửa đường ống bằng hóa chất “cực độc” cũng không phải, nó là đồng
phạm nhưng không phải thủ phạm chính.
***
Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà
nói:
“Kết quả
nghiên cứu đã chỉ ra nguồn thải lớn xuất phát từ khu vực Vũng Áng, tỉnh Hà
Tĩnh, chứa độc tố như Phenol, Xyanua, kết hợp với Hydroxit Sắt, tạo thành một
dạng phức hỗn hợp (Mixel), có tỉ trọng lớn hơn nước biển, theo dòng hải lưu di
chuyển theo hướng Bắc - Nam từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên - Huế là nguyên nhân làm
hải sản và sinh vật biển chết hàng loạt, nhất là ở tầng đáy. Bản thân các hợp
chất đó có nhu cầu hút ôxy, nên đi đến đâu trên biển thì lấy ôxy đến đó, góp
phần tạo độc tố gây ra cá chết. Toàn bộ sự việc này diễn ra vẫn còn dấu vết… chúng
tôi xác định chỉ lò luyện cốc phát thải phenol và xyanua. Đến bây giờ, có thể
nói đã có bằng chứng thuyết phục để nhà đầu tư chấp nhận nguồn thải từ lò luyện
cốc Formosa
Về Xyanua, đối với sinh vật biển, cá và động vật không xương sống
rất nhạy cảm với Xyanua. Nồng độ Xyanua trong nước từ 20 đến 76 μg/l (phần
triệu g/lít) có thể gây chết một số loài sinh vật biển và cá. Nếu nồng độ tăng
đến 200 μg/l sẽ gây độc cực mạnh và có thể giết hầu hết tất cả các loại cá (http://www.cyanidecode.org/cyanide-facts/environmental-health-effects#sthash.RaVbO3kZ.dpuf).
Theo một chuyên gia, chất thải của nhà máy thép có TSS (thể huyền phù: tổng chất rắn lơ lửng) là những
chất rắn có kích thước lớn hơn 2μm, không tan trong nước, và kém khả năng lắng.
TSS là nguyên nhân gây độ đục cho nước. Nồng độ TSS càng cao thì gây ra các
hiện tượng như giảm khả năng khuếch tán ánh sáng, tăng nhiệt độ của nước, và
giảm lượng oxy hòa tan ở tầng dưới. Việc này dẫn đến quá trình phân hủy kỵ khí
của các chất hữu cơ, làm giảm oxy hòa tan và sinh ra các hợp chất khí như CH4,
H2S, …gây ngộ độc cho sinh vật biển.
COD
(nhu cầu oxy hóa hoc) là lượng oxy cần thiết để oxy hoá các hợp chất hữu
cơ hòa tan và lơ lửng trong nước. COD thường được sử dụng để ước lượng gián
tiếp nồng độ các chất hữu cơ trong nước. Có thể hiểu một cách tương đối rằng:
khi hàm lượng các chất hữu cơ tăng cao, chúng sẽ khử hết oxy trong nước. Vì
vậy, COD trong nước cao sẽ gây thiếu oxy trong nước cho sinh vật biển và có thể
dẫn đến ngộ độc.
***
Như
vậy vụ cá chết ở biển miền Trung đã rõ, nhưng theo tôi không chỉ có thế vì
nhiều nơi không có Formosa cá cũng chết, nghĩa là
ngoài nước thải Formosa Formosa
1-7-2016
ĐÔNG
LA
