“MƯA ĐỎ” KHÁC “NỖI BUỒN CHIẾN TRANH”, HƯ CẤU TÔN TRỌNG SỰ THẬT KHÁC XUYÊN TẠC SỰ THẬT
Tôi tính không xem “Mưa đỏ” sợ thấy những điều không hay buộc phải lên tiếng sẽ làm phật lòng rất nhiều fan của “Mưa đỏ” và đặc biệt là “sư huynh” Chu Lai, biên kịch phim. Tôi gọi anh “sư huynh” vì 1975, anh từng cùng đơn vị tôi (E5, Quân khu Miền Đông (QK7) bây giờ). Qua nữ ĐTBS Văn Khoa, tôi và anh Chu Lai lại mới kết bạn fb. Nhưng VTV3 lại chiếu “Mưa đỏ” thì gần như tôi buộc phải coi. Xem xong thật mừng vì điều tồi tệ không xảy ra, dù rằng phim vẫn có những điều mà một số CCB góp ý và tôi cũng thấy có mấy điều chưa được hay, nhưng là thuộc về tay nghề, tầm tri thức của những người làm phim chứ không phải do nhân cách, đạo đức gây ra những sai phạm như Bảo Ninh viết NBCT. “Mưa đỏ” cũng hư cấu nhưng tôn trọng sự thật, chứ không phải như BN viết xuyên tạc sự thật.
Xem thành phần làm phim “Mưa đỏ” thấy đúng là cả nước đã ra trận trên mặt trận Văn hóa Nghệ thuật. Chỉ đạo nội dung là Quân Ủy Trung Ương, gồm những vị lãnh đạo cao nhất nước.
Đầu phim có cảnh hai mẹ con nhân vật chính Cường (Nhật Hoàng) gặp nhau. Người mẹ nói:
-Con cứ định như thế mà đi không chào mẹ à. Học viện Traicopxki ở bên kia đang chờ đợi con.
Cường trả lời mẹ:
- Cả nước đang tổng động viên tất cả ra mặt trận. Bạn bè của con đi cả rồi, một mình con ở lại làm sao đành.
Câu thoại này của “Mưa đỏ” đối nghịch hoàn toàn với câu dặn dò của cha nhân vật Kiên trong NBCT: “Nghĩa vụ của một con người trước trời đất là sống chứ không phải hy sinh nó, là nếm trải sự đời một cách đủ ngành ngọn chứ không phải là chối bỏ…, mong con hãy cảnh giác với tất cả những sự thúc giục con người lấy cái chết để chứng tỏ một cái gì đấy” (Nỗi buồn chiến tranh, nxb Hội nhà văn, 1991, tr. 61).
Câu thoại của Cường trong “Mưa đỏ” đã phản ánh đúng sự thật, cái không khí lên đường nhập ngũ của thanh niên Miền Bắc hồi ấy, trong đó có chính tôi (Đông La). Còn câu trên trong NBCT là câu được viết ra bởi một tâm địa phản trắc. Nếu sự thực ở Miền Bắc hồi ấy có người cha dặn con trước khi lên đường nhập ngũ “đừng ngu mà chết vì lý tưởng” như thế thì chỉ là cá biệt, tác giả có lương tri nếu viết ra phải có thái độ phê phán, ngược lại BN viết ra là có chủ đích bôi đen đội quân anh hùng, cùng với một chuỗi những hành động xấu xa khác: trốn chạy, hiếp dâm tập thể, hành lạc bầy đàn, v.v…
Sáng tác văn chương nghệ thuật là phản ánh, tái hiện hiện thực chứ không phải chụp ảnh sự thật. Vì vậy văn chương có đặc ân, có quyền hư cấu để văn chương cuốn hút hơn, có sức mạnh hơn, có giá trị hơn. Viết về cái tốt đẹp sẽ tốt đẹp hơn, viết về cái xấu để hướng người đọc đến cái tốt, viết về cái ác để hướng đến cái thiện, nhưng hư cấu phải giữ được bản chất hiện thực, không được xuyên tạc sự thật. Vậy hư cấu là gì? Trong “Mưa đỏ”, chiến sĩ Cường (Đỗ Nhật Hoàng) yêu cô y tá kiêm lái đò Hồng (Hạ Anh) dựa trên nguyên mẫu cô du kích Nguyễn Thị Thu chính là chuyện hư cấu. Nó ca ngợi tình yêu, tình người, trên nền tảng những điều tốt đẹp, cao cả, đó là sự hy sinh vì đất nước, vì sự chính nghĩa và giá trị của cuộc kháng chiến. Còn trong NBCT, viết bộ đội hiếp dâm tập thể trên tầu, hành lạc bầy đàn giữa phân đội trinh sát với 3 cô gái trong khu trại tăng gia huyện đội, tàn sát tù binh, v.v… thì BN đã xuyên tạc sự thật, bôi đen, xúc phạm danh dự các chiến sĩ Quân đội NDVN, đã thực sự phạm pháp.
***
Tôi đi bộ đội cuối 1972, tính tháng mới 17 tuổi rưỡi, chỉ ở chiến trường Miền Đông NB một năm rưỡi nhưng gần như đã chứng kiến và trải qua hầu hết những gian khổ, ác liệt, hy sinh đã được tái hiện trên Phim “Mưa đỏ”. Cám ơn sư huynh Chu Lai và ĐD Đặng Thái Huyền cùng ê kíp đã cho tôi sống lại cái khoảng thời gian máu lửa cùng đồng đội mình. Trong phim có cảnh moi hầm bị sập thì tôi cùng đồng đội, trong đó có anh Lộc y tá, nay là bạn facebooker Thạch Tùng Phong, cũng moi hầm bị sập trong trận đánh ở Ấp La Ngà bên cầu La Ngà. Dưới hầm là 3 đồng đội Khuê, Thinh, Khu. Khu là người cùng xã tôi. Trong phim thì là bùn đen, còn chúng tôi moi hầm là đất đỏ, trộn với máu đỏ nhòe nhoẹt chảy ra từ vết thương ở đầu Khuê. Sau đó Khuê còn sống, còn Khu, Thinh đã hy sinh. Trận đánh có chuyện bộ đội đặc công dùng 6 tạ bộc phá giật đổ Cầu La Ngà (không sập), không biết lúc đó anh Chu Lai là đặc công đã về đơn vị tôi chưa, và có tham gia trận đó không? Trong phim có chuyện cưa chân thương binh không thuốc tê thì hôm tôi bị sốt rét đi bệnh xá bên Sông La Ngà cũng tận mắt chứng kiến các BS đã phẫu thuật vết thương ở xương ống chân của Hậu, chính là người đã vác xác Khu trong trận La Ngà về cứ. Hậu dân Nghệ-Tĩnh cũng anh hùng bảo: “Em đau lắm, nhưng chịu được, các BS cứ mổ cho em”. Đến nửa đêm hôm đó thì Hậu mất. Trong phim có chuyện ăn rắn sống thì chính tôi cũng đói quá, đã vặt rau lang sống ăn trong đêm, rồi lên võng ngủ, để nguyên bùn đất bê bết sau một cuộc hành quân vượt lộ. Trong phim có cảnh lính ngụy thiêu sống bộ đội thì đồng đội của tôi là Thái bị hy sinh, lính ngụy cũng mổ bụng để gài mìn, đợi chúng tôi đến lấy xác đồng đội sẽ kích nổ. Chính tôi có mặt trong nhóm đi lấy xác này. V.v…
Về kỹ thuật điện ảnh, tức tái hiện những cảnh quay như thật, thì “Mưa đỏ” dưới tay đạo điễn, tài năng của các diễn viên, các họa sĩ tạo khung cảnh, hiện thực ác liệt của chiến tranh đã được tái hiện rất sống động, đặc biệt các pha hành động kịch tính, gay cấn, ác liệt, tàn khốc đã được diễn như thật. Đây là một thành công lớn của bộ phim. Nếu được chấm điểm tôi sẽ cho điều này 9,5 điểm! Tiếc là bộ phim vẫn còn những điểm khác cần phải góp ý.
***
Đặng Thái Huyền đã tái hiện tốt những cảnh quay, những hành động đã chứng tỏ mình đúng là một đạo diễn phim tài năng. Nhưng để tái hiện được sự thật lịch sử cho đúng thì còn khó hơn nhiều, chỉ tài năng của đạo diễn thì chưa đủ mà còn phải cần thêm trí tuệ của một nhà sử học, cao hơn nữa là một nhà minh triết.
“Nhân vật” trung tâm của “Mưa đỏ” hư cấu từ nguyên mẫu là Tiểu đội 1 thuộc Tiểu đoàn K3 Tam Đảo, Quân Giải phóng, được đặt tên trong phim là K3 Tam Sơn, với nhân vật chính là Cường, Tạ, v.v…
Thực tế, 9 tháng 9, một trung đội VNCH đã lọt vào thành cổ, bị K3 Tam Đảo phản kích dữ dội phải tháo chạy, để lại 11 xác chết. Sau trận này, K3 được tặng thưởng Huân chương Chiến công hạng Nhất. BS Trịnh Hòa Bình, một CCB Thành Cổ Quảng Trị đã viết trên fb:
“Từ những ngày đầu tiên của 81 ngày đêm bảo vệ thị xã Quảng Trị cho đến khoảng 10.9.1972, các trận đánh ác liệt giằng co chỉ diễn ra ở các làng xã xung quanh ấy, CHƯA BAO GIỜ TRONG LÒNG THÀNH CỔ!”; “Trong phim Mưa đỏ, các trận đánh đều diễn ra trong lòng thành cổ từ những ngày đầu tiên. Và điều đó là sai cơ bản với lịch sử”.
Tôi (Đông La) đã viết, truyện ngắn, phim ngắn (không nhiều tập), như lát cắt của hiện thực, không thể thể hiện hết được sự kiện lịch sử, nhưng nhà văn, đạo diễn có tài thì phải có ngón nghề sao đó để cho người đọc, người xem hiểu rõ tác phẩm mình chỉ là lát cắt từ một tổng thể nào đó, còn không thì biến độc giả, người xem thành những người mù sờ chân voi. Tôi sau khi xem kỹ phim “Mưa đỏ” thì thấy ý của Trịnh Hòa Bình đúng.
Nội dung phim đa phần là những cuộc đấu súng và đấu võ. Theo phong trào ca nhạc ở ta, hết Hip hop đến Rap, cảnh chiến đấu trong “Mưa đỏ” cũng có phần giống phim Hoolywood, rất khác với thực tế tác chiến của bộ đội ta hồi đó. Bộ đội ta hồi ấy đa phần 19, 20, tôi 17 tuổi rưỡi nặng có 39,5 kg, sức khỏe B1 là áp chót; cả nước còn nghèo, thiếu ăn, đa phần bộ đội không đô con nên không thể đấu tay đôi như trên phim được. Ta thắng trận chủ yếu vì bầy binh bố trận của chỉ huy tài giỏi, đánh bí mật bất ngờ, đánh nhanh diệt gọn, chứ không phải thắng như trên sàn đấu.
Một điều nữa tôi thấy các tác giả nên mặc cho bộ phim cái áo choàng lịch sử để các trận chiến đỡ trần trụi hơn. Nhất là trong tình trạng đổi mới giáo dục, đổi mới SGK đã xảy ra nhố nhăng, rồi khuynh hướng đón gió, trở cờ, lật sử đang phát tác, bản chất cuộc kháng chiến còn bị phản ánh sai lạc như trong NBCT của Bảo Ninh thì phim “Mưa đỏ” cần có định hướng giáo dục lịch sử cho khán giả trẻ thì sẽ tốt hơn biết bao.
Sự thật lịch sử Mỹ đã dùng con bài Ngô Đình Diệm nặn ra VNCH thế chân Pháp duy trì cuộc chiến ở VN để thực hiện Học thuyết Domino chống CS. Nhưng Mỹ đã thất bại, đến thời trận Quảng Trị, Mỹ đã muốn rút nhưng vẫn muốn VNCH tồn tại như cái đồn bốt nối liền cái hàng rào từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Philipin, Malaysia, Thái lan, v.v… bao vây các nước phe CS. Trong trận Thành Cổ Quảng Trị, Mỹ đã hỗ trợ vũ khí tối đa cho VNCH dốc toàn lực để tái chiếm là một trong những cố gắng cuối cùng của Mỹ, trước chiến dịch Mỹ ném bom HN là trận cuối cùng. Nhưng cuối cùng Mỹ đã thua, bỏ rơi hoàn toàn VNCH. Còn VNCH gần như dốc toàn lực để tái chiếm Quảng Trị. Vì vậy mà những đơn vị của quân ta ở Quảng Trị đã đánh một trận như cảm tử, mà đã là cảm tử thì tất nhiên phải mất mát hy sinh. VNCH đã tái chiếm được QT, nhưng thể hiện quá yếu kém, làm Mỹ mất lòng tin hoàn toàn, còn ta tạm mất Quảng Trị nhưng lại khiến Mỹ bỏ cuộc, tạo ra được thế trận ba năm sau giải phóng hoàn toàn MN, thống nhất đất nước.
Bộ phim cần có thủ pháp nào đó để khán giả trẻ biết bản chất của cuộc chiến tại VN, trong đó có trận Thành Cổ Quảng Trị. Tưởng là khó nhưng thực ra rất dễ. Như trong “Mưa đỏ” câu thoại của Tạ nói ý “Mấy thằng là sinh viên phải bỏ học thật tiếc, chỉ tại chiến tranh”. Nếu để Tạ nói: “Mẹ kiếp cái thằng rước thằng Mỹ vào gây ra cái chiến tranh làm chúng mày phải bỏ học, tiếc thật, còn tao cũng phải xa vợ con” thì phim sẽ hay hơn. Đoạn Cường và Quang đấu tay đôi, Quang nói: “Mày đánh hay lắm. Nếu không phải là thời chiến tranh loạn lạc tao và mày đã có thể là những thằng bạn chơi được đấy”. Như vậy, nhân vật ở cả hai phía chiến tuyến đều nói về cái điều tồi tệ của chiến tranh, mà theo cách viết của Bảo Ninh là “nỗi buồn”. Một cuộc chiến chung chung người làm phim không giải thích gì, rất dễ khiến khán giả cho là nội chiến, mà phía VNDCCH chúng ta Đảng, Bác đã phát động cuộc kháng chiến rất dễ bị cho là gây chiến. Điều này là điểm trừ cho phim.
Có người khen Mưa Đỏ có những chi tiết ẩn dụ giàu tính điện ảnh. Đó là hình chiếc khăn rằn hình chữ S bị đứt đôi, nằm giữa và được Cường và Quang nắm trong tay khi cả hai đã bị hạ sát sau trận đấu tay đôi. Theo tôi hình ảnh này không hay vì ẩn dụ không đúng với thực tế. Bởi trận Quảng Trị đã góp phần vào chiến thắng 30-4-1975, làm nước ta liền một dải chứ không phải đứt đôi. Nếu Cường đại diện cho VNDCCH thì Cường phải sống như Nước CHXHCN hôm nay, chứ không phải cũng chết như Quang đại diện cho VNCH.
***
Tóm lại, về mặt tái hiện sự thật lịch sử, tính giáo dục lịch sử của phim thì tôi cho “Mưa đỏ” 6,5 điểm. Còn tương tự, nhận thức về lịch sử qua văn chương nghệ thuật của đám Nguyên Ngọc, Nguyễn Huy Thiệp, Bảo Ninh, Nguyễn Quang Thiều, Phim “Đất rừng Phương Nam” của Quang Dũng, Trấn Thành, v.v… tôi cho 0 điểm.
23-12-2025
ĐÔNG LA
