*Nhờ thằng con rể tương lai nó đánh máy từ cuốn sách ra, có những cái sai
lặt vặt mà cứ sửa hoài không hết. Như câu "Trời đất! Cơ quan có chuyện gì
vậy em?". Dân miền nam nó nói chi chứ không nói gì.
ĐÔNG LA
Lễ tưởng niệm
(Truyện
ngắn)
Ngay từ sáng sớm, khi tôi đang lúi
húi làm thí nghiệm bỗng bà Kim, trưởng phòng cung tiêu, thư ký công đoàn viện,
một người tướng đàn ông có dáng đi chữ bát ngửa hềnh hễnh lừng lững vào
phòng. Bà hỏi tôi với vẻ sốt sắng:
- Làm gì mà cặm cụi một mình sớm thế
cậu? Cô Nhạn đã đến chưa?
- Cô ấy đi họp ngoài Hà Nội cơ mà?
- À, thế mà tôi lại quên mất. Này cậu
này, tôi báo cho phòng cậu biết một tin buồn: Ông Huấn chết rồi! Ông ấy bị
ung thư dạ dày. Bệnh này mà để đến giai đoạn cuối phải đi cấp cứu như thế thì
cậu bảo làm sao mà sống được! Anh Đức họp ngoài ấy đã điện cho tôi…
Trời ơi! Tôi không còn tin vào đôi
tai của mình nữa, mặc dù tôi cũng biết lắm tình trạng nguy kịch của bác viện trưởng.
Hôm ông đòi đi Bắc điều trị tại bệnh viện Việt Xô, thực ra không chỉ vì muốn
được các giáo sư là bạn ông mổ, mà còn vì, nếu không qua khỏi thì ông muốn
được chết trên quê. Thể trạng ông đã quá yếu. Hàng tuần lễ ông ăn cái gì vào
cũng ói mửa hết. Trông ông không khác gì một thây ma gầy trơ xương, xám xịt.
Và mới chiều qua thôi, khi nhận được điện, anh con trai đã cho tôi biết: Khi
bác sĩ vừa rạch lớp da bụng, dạ dầy của ông chợt phồng tướng lên như chiếc
bong bóng cao su của trẻ em khiến cho các bác sĩ chủ chốt phải tập trung lại
hội chẩn. Tuy vậy, tôi vẫn còn hy vọng mong manh. Bởi người trực tiếp mổ cho ông
là một giáo sư đầy kinh nghiệm, một nhà khoa học danh tiếng; chính ông đã đưa
ra phương pháp cắt dạ dày hổng tràng đã được giới Y học thế giới đánh giá
cao. Có lẽ nào… Việc bác viện trưởng mất đi, với chúng tôi, những kỹ sư mới của
viện, không chỉ có tình cảm tiếc thương đơn thuần mà còn mất đi một chỗ dựa.
Mất ông, chúng tôi có khác gì như rắn mất đầu. Một nỗi trống vắng bỗng tràn
ngập lòng tôi. Tôi cảm thấy mình như một chú bé con trong đêm rừng sâu, theo
một người thợ săn lành nghề, bất thần một con hổ nhảy ra vồ mất người thợ
săn ấy.
Tôi chưa kịp hỏi lại cho rành rẽ câu
chuyện thì bà trưởng phòng cung tiêu đã đi ngay, dáng vội vã. Có một vẻ gì đó
rất tích cực, sốt sắng trong bộ dạng của bà ấy. Bà ta vốn là một dược tá,
cũng dân Bắc đi B đàng hoàng, cùng cơ quan với ông viện phó hồi ở rừng. Vì
thế, tất nhiên bà ta thuộc phe ông viện phó.
Nghĩ mà thương bác viện trưởng
quá. Cuộc đời ông với bao tâm huyết mà gần như ông chưa làm được việc gì trọn
vẹn. Ông kể:
“Có thời tớ đi xây một nhà máy tại
Việt Trì, xây gần xong thì mấy thằng phi công Mỹ lại tặng cho mấy quả bom, thế
là xong. Đểu thế!”. Rồi: “Có hồi xí nghiệp mình, có cậu làm công đoàn mình
bồi dưỡng cho thành anh hùng. Thành anh hùng rồi cậu ấy lại chơi lại mình. Trò
đời đúng là hay thật”. Khi thành lập viện này, ông mừng lắm. Chính phương án
thành lập viện là của ông. Nghe nói nước ngoài còn viện trợ hàng
mấy triệu đô để ông thực hiện nó. Có lần ông nói: “Cậu có biết
trong chuỗi phản ứng bán tổng hợp từ Diosgenin có một phản ứng phải
cần đến công nghệ sinh học không? Công nhận mấy con vi khuẩn hay thật, có bao
nhiêu vị trí trên cái khung steroid mà nó lại gắn đúng cái nhóm chức
mình cần vào đúng cái vị trí mình cần! Hay thật”. Ông đã gần 60 tuổi. Đối với
các nhà khoa học làm việc chủ yếu bằng kinh nghiệm và trí tuệ thì tuổi này
còn đang xoan. Nhưng sức khỏe ông lại không được tốt. Căn bệnh dạ dầy đã gặm
mòn cơ thể ông. Có lẽ việc thành lập viện, rồi ông được về làm viện trưởng sẽ
là cơ hội cuối cùng để ông thực hiện những ước nguyện của cuộc đời mình.
Không ngờ…
- Cậu này!
Tôi giật mình. Mải suy nghĩ nên tôi
không biết bà trưởng phòng cung tiêu đã quay lại. Bà tiếp:
- Cậu này, lúc nãy tôi quên mất không
nói, tôi muốn cậu đi đặt cho cơ quan một cái vòng hoa lớn. Cậu ra ngoài chỗ
Lê Lợi ấy, ngoài đấy có nhiều lắm. Nhớ đi ngay rồi về. Chiều nay công đoàn
họp bàn kế hoạch làm tang lễ cho ông ấy. Chiều nay anh Đức cũng đã về, xem
binh tình ra sao. Mai cơ quan sẽ tổ chức.
Nói rồi bà xăng xái bỏ đi ngay.
Tôi không nhớ là mình có nhận lời không,
chỉ thấy khi nhìn vào đôi mắt ti hí, dưới đôi mi mắt nhẵn bóng, hùm hụp của
bà ấy, tôi không chịu được. Không biết có phải do có thành kiến hay không mà
tôi nhìn thấy một nụ cười mỉm, một niềm vui man rợ trong cái vẻ trang nghiêm
của bà ta. Một con người mà trí tuệ thì rất nghèo nàn song thủ đoạn lại hết sức
giầu có. Ai cũng biết, sau lần bác viện trưởng phát biểu: “Tôi chỉ muốn mọi
người cùng nhau làm việc hết mình để sớm đưa ra được những quy trình tối ưu.
Tôi nghĩ chính cái quy trình sản xuất sẽ sắp xếp đúng đắn vị trí của từng
người”. Bà ta đã tỏ ra rất hằn học. Nếu ông viện phó là tổng chỉ huy thì bà
là một chiến tướng hùng hổ nhất trong vụ đấu đá này. Bà đã tụ tập tất cả
những nhân vật mà bộ máy hành chính cồng kềnh của thời ông Đức từng đẻ ra,
những người có nguy cơ không giữ nổi chiếc ghế của mình vì không tìm được chỗ
đứng trong cái quy trình nghiêm khắc và khó tính kia. Bà đã tổ chức một cuộc
họp công đoàn, thực chất là họp với quân của bà, rồi đưa ra một bản tố cáo
bác viện trưởng gồm 10 điểm với rất nhiều chữ ký. Sau đó lại còn kiến nghị
với bộ, đưa viện nghiên cứu này trở lại là xí nghiệp sản xuất như cũ.
Không biết có phải tại việc làm
độc hại này cùng với việc một người con bị tai nạn của bác mới bị mất đã tiếp
tay với căn bệnh ung thư quỷ quái giết chết bác viện trưởng hay không? Ông đã
vĩnh viễn ra đi, mang theo bao dự định dở dang và những tâm sự nặng nề…
Tôi chợt nhớ đến việc bà trưởng phòng
cung tiêu nhờ, mà tôi cũng muốn mình được làm công việc này. Trong mấy đứa về
viện ông có gần gũi với tôi hơn. Bà vợ ông thì quý tôi ra mặt. Bà không đến
viện bao giờ, cũng không biết chúng tôi làm gì, nhưng đi đâu bà cũng tuyên bố
tôi là đứa giỏi nhất viện. Khi người ta có cảm tình với ai thì rất dễ có
thiên vị. Tôi xuống phòng đọc tài liệu ở tầng dưới, nói với mấy đứa phòng tôi
đang đọc sách:
- Bác Huấn mất rồi! Bà Kim phòng cung
tiêu đã báo cho tớ thế.
- Ổng bị bao tử, sao mất được?
- Nghiêm ngạc nhiên.
- Trời ơi! Tội nghiệp bác ấy quá!
- Thư kêu lên.
Tôi rủ Công:
- Bà Kim nhờ tao đi đặt một cái vòng
hoa lớn, tao với mày đi đi.
Công đồng ý. Hai đứa chúng tôi chở
nhau ra đại lộ Lê Lợi. Đến nơi, chúng tôi thấy bên những ki-ốt bán cá cảnh,
cây cảnh, người ta bày bán rất nhiều vòng hoa. Một bà đang kết hoa, khung và
vòng ngoài cùng là những cành đủng đỉnh, cành măng màu xanh rất tươi, phía
giữa là đủ các loài hoa rực rỡ. Bà ấy nói với chúng tôi, nếu người mất mà
chưa có gia đình thì kết một vòng toàn cúc trắng, còn đã có rồi thì lấy vòng
nhiều màu cũng được. Tôi đặt bà kết một vòng thật lớn, nhưng chỉ có hai mầu
thôi, gồm những vòng bông màu trắng xen kẽ những vòng bông màu đỏ. Tôi tự gán
cho chúng những ý nghĩa. Màu trắng tượng trưng cho cuộc đời trong sạch, thanh
khiết, còn mầu đỏ tượng trưng cho cuộc đời say mê làm việc, suốt đời phấn đấu
cho sự nghiệp của bác viện trưởng. Thỏa thuận xong chúng tôi về viện.
Về đến nơi, tôi thấy chị bí thư chi
đoàn đang chỉ huy mấy người chuẩn bị phông màn, cắt chữ, lồng ảnh… trang trí
cho buổi lễ tưởng niệm. Bà Kim thì đi đi lại lại, lúc chỗ này, lúc chỗ khác,
luôn giữ vẻ mặt nghiêm trang của một chủ tang gia. Bà nói với bí thư chi
đoàn:
- Cô Tuyết này, phải kiếm một cái bình
nhang lớn. Khoa học khoa khiếc gì thì cũng phải có hương có khói chứ.
Đến chiều, chúng tôi đi lấy vòng hoa
về, để tạm trên một chiếc bàn. Bà Kim trông thấy liền nói:
- Sao các cậu không đặt làm một cái
nhiều mầu cho nó đẹp, lại chọn cái chỉ có hai mầu chòng chọc như thế này!
Chúng tôi im lặng không nói gì.
Sau đó, với tư cách thư ký công đoàn
viện, bà triệu tập một cuộc họp gồm một số cán bộ hành chính, cán bộ đoàn thể
và mấy đứa nghiên cứu chúng tôi.
Bà nói:
- Tôi xin thông báo cho anh chị em
được rõ, hôm qua anh Đức ngoài Hà Nội đã điện cho tôi biết là tình hình đồng chí
viện trưởng rất xấu, đồng chí đã bị ung thư rất nặng, đã ở giai đoạn cuối,
nên đã không qua khỏi. Đơn vị chúng ta là cơ quan đầu ngành, lại là viện
nghiên cứu, nên tôi muốn chúng ta tổ chức một lễ tang thật long trọng để tưởng
niệm đồng chí viện trưởng, một nhà khoa học đã có nhiều công lao đóng góp cho
sự phát triển của ngành Dược chúng ta. Cũng là để cho các xí nghiệp họ nhìn
vào. Tôi muốn chúng ta chuẩn bị sẵn sàng, đâu vào đó, chỉ lát nữa anh Đức sẽ
ở ngoài Hà Nội vào, ảnh sẽ chỉ đạo thêm. Tôi đã cho lái xe đi đón ảnh…
Bà ấy nói rất nhiều, rồi một số người
phát biểu này nọ. Tôi chán không muốn nghe, thấy trong lòng trĩu nặng. Tôi
nhận thấy vẻ côi cút trên khuôn mặt bạn bè. Rồi thời gian sẽ trôi đi vào trong
lãng quên của người đời, nhưng tôi tin là sẽ có không ít người vẫn giữ được
những kỷ niệm sâu nặng về những ngày làm việc cùng ông. Trong lòng tôi cũng
dậy lên niềm chua xót khi nhận thấy có những bộ mặt trang nghiêm giả tạo, vẻ
buồn đau giả tạo. Ánh mắt họ chạm nhau đầy ẩn ý.
Chợt tôi thấy phía sau lưng, ngoài
hội trường, có người đi vào. Tôi quay lại thì thấy ông Đức và cô Nhạn, trưởng
phòng của chúng tôi. Hai người mới ở sân bay về, mặt cô Nhạn còn đỏ lịm vì nắng.
Thấy tôi, cô ngạc nhiên hỏi:
- Trời đất! Cơ quan có chuyện chi vậy
em?
- Công đoàn họp bàn, chuẩn bị làm lễ
tưởng niệm bác Huấn, cô.
Tôi thấy vẻ mặt cô vô cùng ngạc nhiên.
Còn ông viện phó thì lẩm bẩm:
- Trời ơi! Thế này thì bả giết tui
rồi!
Tôi ngạc nhiên chưa hiểu chuyện gì
thì thấy cô Nhạn đi rất nhanh lên phía trên hội trường. Tôi thấy mặt bà trưởng
phòng cung tiêu chợt biến sắc. Bà lúng túng trong miệng câu gì đó. Cô Nhạn
cầm micro nói lớn:
- Tôi xin báo cho anh chị em biết một
tin mừng. Đồng chí viện trưởng của chúng ta vẫn còn sống. Tuy phải cắt gần
hết bao tử trong lúc thể trạng vô cùng nguy kịch, chết đi sống lại nhiều lần,
tin ảnh chết quả là có lan ra ngoài nhưng thực tế đến nay ảnh vẫn còn sống.
Với sự tận tình cứu chữa của những giáo sư là bạn của ảnh nên ảnh đã qua
khỏi. Với những phương pháp điều trị rất mới, các giáo sư nói ảnh sẽ về làm
việc bình thường nay mai. Sức khỏe sẽ còn khá hơn trước nhiều nữa. Bữa nay,
trước khi lên máy bay, tôi có đến thăm ảnh. Tuy không được gặp vì ảnh còn nằm
phòng cách ly, nhưng…
Tôi đang sung sướng lắng nghe thì lại
thấy có tiếng ai đó đang lầm bầm sau lưng:
- Làm sao lại như thế anh?
- Thì tôi mới điện ổng bị ung thư nặng,
chắc chắn là chết, chớ nói ổng chết hồi nào!
- Nhưng… nhưng… anh cũng còn nói cứ
chuẩn bị là vừa…
- Thôi đi, thôi đi… Tôi nói chuẩn bị
là chuẩn bị tinh thần chứ ai bảo bà làm như vầy!
Tôi quay lại thì nhìn thấy hai bộ mặt
đang cúi xuống, bì bì. Một bộ mặt vuông chữ điền xám xịt của bà trưởng phòng
cung tiêu, bên cạnh, trên một thân hình loắt choắt, là một bộ mặt trắng bủng
xanh mét hình tam giác của ông viện phó. Trong câu chuyện này, có thể công
nghệ viễn thông còn yếu kém có lỗi một phần. Nhưng tôi vẫn rất ngạc nhiên
trước hành động của họ.
Tôi bỗng cảm thấy ghê tởm những con
người này, bởi niềm vui và nỗi buồn của họ cũng nguy hiểm và độc hại như những
hành động mà họ gây ra. Chính chúng là những động lực cho những hành động ấy.
Lúc này, phía trên hội trường, tấm
phông đã được kéo lại. Mấy cô kỹ sư trẻ của phòng tôi thì đang tranh nhau xé tung
vòng hoa, chia hoa cắm vào mấy cái erlen thủy tinh thành những bình hoa nhỏ.
Anh chàng quản đốc phân xưởng sản xuất thử đang hét tướng lên, đòi viện phó
chi tiền mua thuốc lá, bánh kẹo về liên hoan.
Còn tôi, trong niềm vui vô bờ, sao
vẫn cứ dậy lên, dậy lên một nỗi buồn xót xa.
TPHCM
Viết 6/1984
|
Chủ Nhật, 18 tháng 11, 2012
Lễ tưởng niệm (Truyện ngắn)
